AY 77

While I am watching a mediocre recent adaptation of The Wizard of Oz, the plane is already approaching the Ural mountains. It is the main advantage of using Finnair when travelling to East Asia: they are much faster than most other European airlines. After a short night, I will arrive at Kansai International Airport early tomorrow morning. I hope I will manage to catch a few hours of sleep before we arrive. I probably won’t.

I did not keep my promise to tell you more about life in Vietnam. I would have liked to, but perhaps finishing a PhD dissertation is not compatible with keeping a weblog after all – or, at least, not with updating it regularly. I have to submit my dissertation by the end of August, so whenever I write, I work on the dissertation rather than doing anything else. Until it is finished, therefore, I may not be able to write many blogposts.

After I have submitted, however, I promise to be a more active blogger. From this autumn onwards, I will not only write about my own personal experiences living and travelling in foreign countries, as I have done so far. I also intend to blog more about topics related to my research: religion, (identity) politics, sacred space and environmental issues.

A bit of turbulence. The sky is a gorgeous violet. It is much more beautiful than the computer-animated fairytale landscapes the in-flight entertainment system shows me. Unfortunately, I am asked to close the window shade, so I have to do with the landscapes of Oz instead of the skies of central Russia. Too bad.

We had a good time in Vietnam. In the morning, I would make a breakfast, consisting of baguette with eggs or fish, fresh tropical fruit juice, and Vietnamese milk coffee. After some hours of working, we might go to the local market to have lunch and buy some food for dinner. Alternatively, we might work until the end of the afternoon, then go for a beach walk, a swim, and a fresh seafood dinner at one of the street restaurants. At night, I would often sit and work on the balcony for several more hours. Most days were like that. On weekend days, we would go to Hoi An to visit my parents-in-law, go for a ride in the mountains, or catch a movie. Once, we attended a religious festival for the local whale god, about which I hope to tell you in the future. In sum, three-and-a-half months passed very quickly.

We returned to Norway one month ago. When we arrived, it was still winter. Now, spring has come, and the nature in and around the city is finally awakening. In the meantime, we have continued working on our dissertation respectively MA thesis. Luckily, we have found a new apartment, in the southeastern part of the city, near the fjord. We are looking forward to moving there next month – and, hopefully, welcoming many (old) friends there in the future.

I have written most of my dissertation. I have about two chapters left to write, before putting it all together and editing the whole thing, so I will need the entire summer to finish. I am now visiting Japan one last time, in order to get some additional data for those last two chapters. During this trip, I will attend some religious festivals and a symposium, participate in some shrine activities, and conduct some last interviews. In between, I hope to catch up with some old friends.

The wizard of Oz is playing with fireworks. We are somewhere above Siberia. Time to get some sleep.

If I do not write again here in the near future, do not worry. I am busy finishing my PhD. If everything goes according to plan, I will be back online in September.

Days in Đà Nẵng (3): Hoa's Place

« Toute la Gaule est occupée par les Romains... Toute ? Non ! Car un village peuplé d'irréductibles Gaulois résiste encore et toujours à l'envahisseur... » - René Goscinny

Kleptocracy, alternatively cleptocracy or kleptarchy, (from Greek: κλέπτης - kleptēs, "thief" and κράτος - kratos, "power, rule", hence "rule by thieves") is a form of political and government corruption where the government exists to increase the personal wealth and political power of its officials and the ruling class at the expense of the wider population ... - From Wikipedia

September 2009. We return to Vietnam after a one-month trip to Europe, where she met my family for the first time. After a long journey, including 18 hours spent at an ugly Moscow airport, we arrive in Danang. We are tired and penniless, and not sure where to go next. We want to move somewhere we can live together, even though we are not married yet; we want to live free and anonymously. She got an offer for an MA program in Ho Chi Minh City, so she takes the plane there to complete her registration, but she is refused entry to the program because she arrives too late. Meanwhile, I am spending some time at a small guesthouse near the beach south of Danang, taking a rest, thinking about what to do next. She returns to Danang and meets me at the guesthouse. After two good nights of sleep, we decide to move to Hanoi.

The guesthouse where we stayed is called Hoa's Place, and it is located in a small hamlet near the Marble Mountains. It has been there for almost twenty years, and in those years it has become a true backpackers' institution. It was visited by independent travellers long before there were any large beach resorts in this area; back in the days when Lonely Planet guidebooks still signified adventurous low-budget travel, instead of mass tourism and hyperconsumption. In all those years, it has not changed much. There is nothing special about the rooms. The location is great if you want to stay near the beach, but inconvenient if you want to spend much time in either Danang or Hoi An. However, it is the atmosphere that makes the place special: the relaxed vibe, the friendliness of the owner and his family, and of course the communal dinners, which are a great opportunity for meeting fellow travellers. Judging from the high rating on Tripadvisor, this atmosphere is much appreciated by almost everyone staying here.

Hoa's Place has not changed much, but the surrounding area has. As I wrote in earlier posts, in the past ten years or so, nearby Hoi An has changed dramatically; so has the city of Danang recently. In only five years, the thirty kilometres of sandy beach between Hoi An and Danang have been turned into one large construction site. Local communities have been displaced, their villages given way to monstrous resorts, casinos and golf courts. Those who did not leave voluntarily were forced to leave. As Human Rights Watch reported recently, in 2012 the human rights situation in Vietnam has deteriorated significantly. "Land was a flashpoint issue, with local farmers and villagers facing arbitrary confiscation of their land by government officials and private sector project operators", they wrote. Local activists and bloggers have been imprisoned for many years for demonstrating against the confiscation of land by corrupt government officials and project developers.

The problems are interrelated. First, one of the very few remnants of the communist system is that people do not actually own the land they own; they merely 'rent' it from the People, and the Party (i.e., local officials) can confiscate it at any time, fairly easily, for comparatively little financial compensation. Second, local government officials are easily bribed, and earn a lot of money by selling land to domestic or foreign project developers. Third, resistance is generally poorly organised, and easily crushed - not in the least because the army is one of the most powerful economical actors, running banks and phone companies, and being in charge of mining and logging activities. Nepotism is widespread; local governments, private investors, and army officials happily divide the cake, while those who have been living on and working land for decades get next to nothing. As land issues are becoming more and more controversial, and the national economy is stagnating, dissatisfaction is likely to increase in the near future.

We visit Hoa's Place for a cup of coffee. It still looks the same as four years ago, and we enjoy the relaxed atmosphere. Sadly, though, destruction seems imminent. The guesthouse is one of a mere handful of houses still standing. On both sides, empty wasteland is waiting for investors. If it were not for the high fences and security guards, one would not know they are destined to become five-star resorts. However, it is only a matter of time before this area of beach is also filled with concrete blocks. Meanwhile, the nearby Marble Mountains have also been 'developed': these days, there are more shops selling marble statues than customers. One wonders where all the marble comes from - not from these mountains, that much is certain, otherwise there would not be any mountains left for the tourists to visit.

We talk to one of Hoa's relatives. She tells us the amount of money they have been offered for their guesthouse and land. It is barely enough to buy a small apartment in Danang. Thus far, she tells us, they have refused to sell their land. However, she does not seem very optimistic. Sooner or later, she knows, they will be forced to leave. It is the story of many Vietnamese people today. But until that moment, they will keep the guesthouse. Who knows, a miracle might happen.

Two hunderd metres down the road is a large army office.


Update (April 25, 2013): One month after I posted this story, Hoa's Place was destroyed. The life of this popular backpackers' institution has come to an end. Worse, the entire beach between Danang and Hoi An has now been confiscated by corrupt local authorities, and sold to project developers. They are constructing hideous concrete blocks, which are believed to attract thousands of tourists. In all likelihood, though, most of the rooms will remain empty. But the natural and social landscape of the coastal area are changing beyond recognition. I cannot help but think that the demolishment of Hoa's Place, and the traditional coastal hamlet where it was located, is of great symbolic significance. It is illustrative of many things that are going wrong in Vietnam today: corruption, land confiscation, cowboy capitalism, and the ruthless exploitation of environmental and human resources. 

One expat has been so kind as to document Hoa's Place' destruction, and post the footage online (original post here):

Days in Đà Nẵng (2): Our neighbourhood

The calendar tells me that we have been here four weeks. I find it hard to believe, but calendars do not lie. It may be a natural consequence of getting older, but I feel that my perception of time is increasingly at odds with the real speed of time passing by, and I am not sure whether that is a good or a bad thing. At least I am happy I do not know what boredom is like: whether I am busy reading, writing, cooking, sleeping or walking, I never feel bored, not a second. But I am a bit concerned about my inability to control the time I have been given. The obligation of submitting a fully finished PhD dissertation in August worries me sometimes.

Sure, I have been busy these weeks: I wrote a new dissertation chapter, edited another one, and read some important texts. Our apartment turns out to be a fine working place. But I have not been as productive as my optimistic dreams had promised me. Perhaps I should adjust my expectations, realise that quality is more important than quantity, and accept the fact that some highly interesting side topics and books are peripheral to my main story and should be left aside. There was a Golden Age, I have been told, when PhD candidates could spend a decade writing a thousand-page masterpiece; these days, however, there is little money available for research in the humanities - economically useless as they allegedly are - so the few of us lucky enough to get funding for doing PhD research have little choice but to accept the fact that we have to squeeze the whole project into three years. We try our best.

Being immersed in my dissertation topic, I would almost forget where I am. It is easy to spend a whole day inside the apartment, oblivious to the outside world, especially on a grey and rainy day like today. When we stay inside like this, the only things reminding us of the fact that we are in Vietnam are the occasional sound of a street vendor's tape in the distance, and the delicious tropical fruits turned into shakes and smoothies by our blender. Doing this work, one can easily get detached from the physical world. Hence the importance of going out every now and then, to experience the place where we live: a ride along the beach, a day trip to Hoi An, a visit to a local restaurant. And, of course, a walk in the neighbourhood - if only to go to the market.

And a nice neighbourhood it is. Located between the river and the sea, far from the port and the main industries, this used to be a poor suburb, inhabited by fishermen and their families. Later, during the war, the city was home to one of the most important American military bases; soldiers were sent to this beach area for a bit of fun and relaxation, bringing dollars and prostitution. But they left forty years ago, and the neighbourhood once again became what it had been before: an impoverished seaside suburb, little more than a village. Until recently. The city's population has grown significantly, as has its wealth. Slums gave way to big houses. Some members of the new middle class moved away from the crowded city centre, bought land near the sea, built houses and changed the face of the neighbourhood. Meanwhile, new hotels and seafood restaurants are emerging all over the place, anticipating the advent of large tourist crowds.

Yet, between the new houses and hotels, there is still quite a bit of open space. Some of it has been appropriated by guerrilla gardeners, growing their fresh vegetables and herbs on every available spot. If you know a bit about plants (or, alternatively, have a spouse who can teach you), you soon discover that those weeds growing next to the pavement are not weeds at all: they are chilli plants, lemongrass, sweet potatoes and mint, as well as peperomia pellucida, basella alba and sauropus androgynus. Some of them may find their way to the market, to stalls selling street food, and to your plate. Other empty pieces of land, such as the one in front of our apartment building, are surrounded by fences, so that local people cannot grow their vegetables there. But these, too, have been appropriated: by fragrant plants, birds, lizards, frogs and colourful insects. There is a lot of life in the city.

When you walk around the neighbourhood, you are likely to be approached by a street vendor on a bicycle, wearing a conical straw hat, who offers you whatever it is she is selling. If you are lucky, she has mangosteens, which she is transporting in a basket on her bicycle. They may not look appealing from the outside, but just wait until you taste the fresh white flesh inside: they are absolutely delicious. You may have to haggle a bit before buying them, though.

If the street vendor does not have what you want, you can continue your walk to the local market. Markets are always interesting places to visit, wherever you go, and you will not be disappointed here either. There is a great variety of fresh products, some of which you have never seen before: strangely shaped fish, shellfish and crustaceans; fresh herbs, vegetables and tofu; fermented eggs and eggs with whole duck embryos in them; all sorts of different (organ) meat; and beautiful flowers, used for praying. And, of course, all those wonderful fruits, some of which you will turn into juices or smoothies: pomelo, avocado, papaya, mango, lime, pineapple, dragonfruit, passionfruit, soursop, banana, rambutan, custard apple and coconut.

If you do not feel like cooking lunch today, you can sit down on a tiny plastic stool at one of the stalls selling noodle soup, rice with grilled meat, savory pancakes or rice porridge. A delicious fresh meal here will cost you less than a single drink in a bar back home in Europe. Once you have finished your bowl of noodle soup (with fresh herbs, possibly guerrilla-gardened), you can stop by at a local cafe for a cup of strong Vietnamese coffee, ideally served with condensed milk and ice.

After this nice cup of ice coffee, you may want to continue your walk around the neighbourhood. You will notice that there are several small, traditional buildings standing between houses. These are family shrines, called nhà thờ tộc, where people come to pray to their ancestors. They are not to be confused with đình, community temples, like the one you are passing by now. It has not been maintained very well, but you can still distinguish the lovely rooftop decorations. In the front yard, teenage boys are playing football. You assume it is a community temple, but you are not completely sure. It may also be a đền or a miếu, both of which would be translated as 'temple' in English, but which are not the same as a đình: they are places where individual deities are worshipped, rather than community meeting halls.

As a matter of fact, you are still not sure about the exact difference between đền and miếu. You are told that the former are associated with powerful Vietnamese deities, such as ancient kings and generals, while the latter are associated with local gods residing in nature, such as the popular tiger god. But you are pretty sure that miếu is a Chinese loanword, and that the grand Confucian Temple of Literature in Hanoi is also called miếu. You are a bit confused, and you realise how much you still have to learn about Vietnamese religion. In fact, if you were to continue your walk to the beach, you would see several other small temples there, called đền thờ. They have been built for stranded whales, who are considered gods of the sea, and are regularly offered food and incense.

The đình is standing next to a chùa, a Buddhist temple (usually translated as 'pagoda' in Vietnam). It is a lovely building, recently painted, with a large gate, a marble statue of Quan Âm, and a roof shaped in the typical East Asian way. You take off your shoes, and go inside. Two guardian deities are looking at you angrily. There is an altar, with a small statue of a Quan Âm with thousand arms. Behind, there are three large golden Buddha statues. They look pretty similar, but the nun welcoming you explains that they are Maitreya, Shakyamuni and Amitabha. She tells you that this is a Pure Land temple, and that they have regular meetings for laypeople, explaining them the principles of Pure Land Buddhism. She also tells you that in Vietnamese Buddhism, women can be ordained just like men. You would like to learn more, but your language skills are too limited to continue doing research on this topic for the time being. And anyway, it is about time to go back home. You have a lot of writing to do.

Days in Đà Nẵng (1): Arrival

It is a sunny day, 26 degrees, and I am sitting on the balcony. Motorcycles and cars are driving on the road below, but it is not very crowded. I am on the fifth floor of a new apartment building. A couple of high hotels are blocking the city from view, but there is still plenty of open space around here. In the distance I can see the sea, and the dark green mountains of Sơn Trà peninsula. I wonder whether it is possible to climb them. A giant white statue of Quan Âm, the bodhisattva of compassion (known as Guanyin, Kannon or Avalokiteshvara in other countries), is guarding the city. I still remember they were building it, a couple of years ago.

We arrived here on New Year's Eve. We had spent our Christmas holidays packing our stuff, cleaning our apartment, and moving everything to a friend's place. Next, we moved out of the apartment where we had lived the past year and a half, and went to Danang - the city where we are going to spend the next three months. It was a long journey - we had stopovers in Amsterdam, Singapore and Siem Reap - but everything went well. We even had the chance to pay a short visit to a famous Buddhist temple in Singapore, and enjoy some delicious local food. When we arrived in Danang, we were too tired to go out and clebrate the new year - but then, Vietnamese new year is not until next month.

It is windy, and not very hot yet, but I am glad it is finally sunny. The past two weeks were cloudy and a bit chilly, but it seems to be getting better. This morning, I went running along the beach, and the sea and sky were beautiful. It is hard to imagine a better place to do your morning exercises.

This is no vacation, though. I am supposed to submit my dissertation in August, and I still have a lot of reading and writing to do, so there is little time for playing or relaxing. Time is going fast. Still, I much rather read my book in a nice Vietnamese café, under a palmtree, than in a dark Norwegian apartment. And I much prefer writing my dissertation on a balcony, wearing shorts and flipflops, drinking ice tea or fresh fruit juice, to doing it at my office in Oslo - even though it is a nice office. Hence our decision to live in Vietnam for a couple of months. Of course, being able to spend some time together with our family was another important reason for coming here.

Danang is changing rapidly. It is the largest city in central Vietnam, with a population of approximately 900,000; strategically located between sea and river, it has been an important economical centre for quite some time. But in recent years 'development' has truly taken off. The city's skyline is ever-growing; more and more new shopping malls and office buildings are erected; shabby old neighbourhoods are giving way to new roads and apartment buildings; several impressive new bridges are being constructed; and last year, a brand-new airport building was inaugurated. New hotels and restaurants are eagerly awaiting foreign tourists, who have not yet shown up in very large numbers.

It remains to be seen whether the costruction craze can continue, however. Only a few years ago, Vietnam was touted as Asia's new tiger. Its economy was growing fast, impressive new buildings and roads were built in the big cities, and a middle class was emerging, leading to increasing domestic consumption. But today, there is less reason for optimism. The national currency is weak, and inflation very high. Foreign investors and companies are withdrawing, frustrated as they are by the corruption and state patronage of 'national' companies (usually owned by powerful members of the ruling oligarchy). Lack of investment is leading to the cancellation of construction projects; as a result, estate prices are dropping, and banks are getting in trouble.

I am getting thirsty. A couple of days ago, we bought a blender, and now I am experimenting with fresh fruit juices, shakes and smoothies. Thus far, I have made watermelon juice, pomelo juice, and a mango shake, all of which were very nice. The best was perhaps my soursop smoothy, with aloe and yoghurt. Today, I am thinking about making a dragonfruit-banana shake. Or shall I try passionfruit juice...?

Finally, let me apologise for not having been a very good blogger recently. I promise to update my weblog more recently this year. As I will be busy with my dissertation, for the time being I will not have time to write lengthy essays or travel stories. But I do promise some short stories about life in Danang - once a week, perhaps twice. And, who knows, some pictures. Please stay tuned.

Paspoortverhalen

Tien dagen Toscaanse nazomerzon hadden mijn batterijen opgeladen, schreef ik. Ik dacht klaar te zijn voor het donkere seizoen. Maar ik was weer eens te optimistisch. Ik had niet voorzien dat de zon zich wekenlang helemaal niet zou laten zien, dat de eerste sneeuw begin november al zou vallen, en dat de lucht bijna elke dag van zonsopgang tot zonsondergang donkergrijs zou zijn. De stad was gehuld in duisternis en depressie. De gevolgen waren snel merkbaar: mijn energie zakte tot onpeilbare diepten. Ik wou dat ik een beer was, dan mocht ik nu op winterslaap.

Ik droomde van een tropisch strand, van zon en van primaire kleuren. En dit keer bleef het niet bij dromen alleen. Wij hakten de knoop door, en boekten vliegtickets. Van januari tot april wonen en werken wij elders. In de buurt van een tropisch strand, om precies te zijn. Vol verwachting klopt ons hart.

Om naar een tropisch strand te kunnen reizen moet men wel in het bezit zijn van een geldig paspoort. Nu heb ik weliswaar een geldig paspoort, maar dat is over enkele maanden verlopen; ik moest dus een nieuw paspoort aanvragen. Dat bleek gelukkig vrij eenvoudig. Ik ging naar de Nederlandse ambassade, die fraai gelegen is in hartje centrum, niet ver van het koninklijk paleis. Ik leverde mijn ingevulde aanvraagformulier in, samen met een pasfoto en een Noors bewijs van inschrijving; ik betaalde het vereiste bedrag, en gaf mijn vingerafdrukken af; en tien dagen later kreeg ik bericht dat ik mijn paspoort kon komen afhalen. Ik ging terug naar de ambassade, waar mijn oude paspoort werd geperforeerd, en ik mocht beide paspoorten mee naar huis nemen. Het was zo gepiept.

Heeft u uw paspoort wel eens goed bekeken? Weet u wel wat er allemaal in staat? Nee, ik ook niet. Bijna niemand, vermoed ik. Maar het is een interessant document. Elk paspoort vertelt verhalen. Politieke en ideologische verhalen, bijvoorbeeld; verhalen over natiestaten en collectieve identiteiten. Zo bevatte mijn eerste paspoort een soort stripoverzicht van de 'vaderlandse' geschiedenis - bepaald niet de kritische versie. Het nieuwste Chinese paspoort schijnt een soort miniatlas te zijn, compleet met imperialistische land- en zeeclaims. En het paspoort van mijn echtgenote ziet er dusdanig eenvoudig en onprofessioneel uit, dat grondpersoneel op Schiphol het steevast met een argwanende blik bekijkt, en eist dat zij haar verblijfsvergunning laat zien - ook als we binnen de Schengenzone blijven. Op onze nationale luchthaven worden mensen uit rijke landen op een heel andere manier aangesproken dan mensen uit arme.

Maar paspoorten hebben niet alleen politieke relevantie. Ze vertellen ook verhalen over de individuen aan wie zij toebehoren: verhalen over wie ze zijn en waar ze vandaan komen, verhalen over reizen die ze gemaakt hebben. Maar ook verborgen verhalen, die alleen de houder van het paspoort kent en kan vertellen. Elk gebruikt paspoort is een verhalenboek.

Als ik mijn oude en nieuwe paspoort naast elkaar leg, zie ik de eerste verschillen. Op mijn nieuwe paspoort staat met glanzende letters 'Europese Unie | Koninkrijk der Nederlanden | Paspoort' geschreven, met daaronder het nationale wapen. Op mijn oude paspoort staat bijna niets meer. Dat wil zeggen: het is zo doorleefd, dat de letters en het wapen er bijna volledig afgesleten zijn. Het is zo veel gebruikt dat er van de voorkant zo goed als niets over is.

Vroeger stond er op de binnenkant van de kaft in het Nederlands, Engels en Frans dat de minister van buitenlandse zaken overheden van bevriende staten verzoekt de houder van het paspoort netjes te behandelen. Dat staat er nog steeds, maar daar is een nieuwe tekst aan toegevoegd (in dezelfde drie talen): als je in een land bent waar geen Nederlandse ambassade is, zijn de ambassades van andere EU-landen verplicht je dezelfde bijstand te verschaffen als aan hun eigen burgers. Kijk eens aan, weer wat geleerd.

Pagina 1 is niet bijzonder boeiend. Het design en lettertype zijn veranderd, maar verder staat in het nieuwe paspoort hetzelfde als in het oude. Bovenaan staat 'Europese Unie', gevolgd door het woord voor 'Europese Unie' in alle officiële landstalen van lidstaten van de Europese Unie (wist u dat Ierland zijn geld tegenwoordig van de An tAontas Eorpach krijgt?). In het midden staat 'Koninkrijk der Nederlanden', gevolgd door het woord voor 'Koninkrijk der Nederlanden' in alle officiële landstalen van lidstaten van de Europese Unie (wist u dat ons land in Malta bekend staat onder de naam ir-Renju tal-Pajjizi I-Baxxi, en in Slowakije als Nizozemské kráľovstvo?). En onderaan staat 'Paspoort', gevolgd door het woord voor 'Paspoort' in alle officiële landstalen van lidstaten van de Europese Unie (wist u dat men in het Hongaars van een útlevél spreekt?). Opdat niemand zich vergisse.

Pagina 2 is de belangrijkste pagina van het paspoort, want hier staan de persoonsgegevens. Het design is veranderd, en dat niet alleen: ik ben ook veranderd. Mijn naam en geboortedatum niet, natuurlijk, maar mijn gezicht wel; ik zie er een stuk ouder uit dan vijf jaar geleden. Of komt dat doordat de nieuwe foto veel scherper en groter is dan de oude? Die oude pasfoto was veel te vaag, maar ik had er een godsvermogen voor betaald bij een door de Nederlandse ambassade te Londen aangeraden fotozaak - de prima pasfoto's die ik voor 3 pond bij de Griek bij mij om de hoek had laten maken voldeden niet aan alle regels, vond men, waardoor ik nog eens 20 pond moest betalen voor mijns inziens inferieure exemplaren - en dus moest ik het daar vijf jaar mee doen. De nieuwe is een stuk beter, al kijk ik niet echt vriendelijk (maar dat mag ook niet), en zit mijn haar niet goed (ik had net een muts op gehad, en de fotograaf had geen spiegel hangen). Ik kan er mee leven, denk ik.

Er is nog iets veranderd. Mijn vorige paspoort was uitgegeven door de 'Ambassadeur te Londen', aangezien ik toen in Londen woonde. Mijn nieuwe paspoort is daarentegen uitgegeven door 'De Ambassadeur te Berlijn'. Dat men een lidwoord toegevoegd heeft vind ik tot daar aan toe, maar dat 'Ambassadeur' vervolgens met een hoofdletter geschreven is is natuurlijk godgeklaagd. Kennelijk woont de beste man al zo lang in Duitsland dat hij vergeten is dat zelfstandige naamwoorden in het Nederlands normaliter niet met hoofdletters geschreven worden. Maar het gevolg is even triest als onomkoombaar: in mijn nieuwe Nederlandse paspoort staat een lelijke taalfout. Afgezien daarvan is het mij onduidelijk waarom de ambassadeur in mijn woonplaats Oslo mijn paspoort niet mag autoriseren. Het betreft een reorganisatie, zo is mij verteld: alle in Europa uitgegeven Nederlandse paspoorten moeten voortaan langs de ambassadeur te Berlijn. Maar niemand weet waarom. Misschien had hij tijd over.

Pagina 3 is zo goed als leeg. 'Geldig voor alle landen', staat er in kleine lettertjes, en 'Opmerkingen van bevoegde instanties'. Maar niemand heeft een opmerking gemaakt, in mijn oude noch in mijn nieuwe paspoort. Het achtergrondmotiefje van de bladzijden van het nieuwe paspoort is overigens nog lelijker dan dat van het oude. Blokjes, stipjes en ruitjes, als ware het zo'n prent waarin mensen die scheel kijken een 3D-afbeelding kunnen ontdekken. Je zou er spontaan migraine van krijgen.

Pagina 4 is helemaal leeg. In mijn oude paspoort is pagina 4 ook leeg gebleven. 'Kinderen', staat er boven, maar verder niets. Alles op zijn tijd, begrijpt u. Maar in het nieuwe paspoort is helemaal geen plaats meer voor kinderen. Elke baby moet voortaan zijn eigen paspoort hebben, naar het schijnt.

Op pagina 5 van mijn nieuwe paspoort is reeds een sticker geplakt. Zodra ik het paspoort binnen had, toog ik naar de Vietnamese ambassade, om daar een certificate of visa exemption aan te vragen: een speciaal visum met een geldigheid van vijf jaar, dat de houder het recht geeft om zo vaak hij of zij wil naar Vietnam te reizen, en daar tot 90 dagen te blijven. Dit is verzonnen om in het buitenland woonachtige Vietnamese emigranten de mogelijkheid te geven vaak en zonder al te veel problemen naar hun land van oorsprong te reizen (waar zij, u raadt het al, met bankbiljetten plegen te strooien); het is evenwel ook beschikbaar voor de buitenlandse echtgenoten en echtgenotes van Vietnamese burgers. De komende jaren hoef ik dus niet meer elke keer dat ik naar Vietnam reis moeite te doen om visum aan te schaffen.

Ik leg mijn nieuwe paspoort weg, en pak het oude. Op pagina 5 is een Thais visum geplakt. Het is lichtblauw, en heeft een fraaie rode Garuda in de hoek. Toen ik in 2008 besloot om op reis te gaan, wilde ik aanvankelijk de trans-Siberische trein nemen. Maar toen ik ontdekte dat het in december in die streken dertig graden kan vriezen, besloot ik mijn reis in Zuidoost-Azië te beginnen, en over land terug te reizen (zoals u weet is die terugreis er nooit van gekomen, omdat ik bleef hangen in Vietnam). Ik kocht een enkele reis van Düsseldorf naar Chiang Mai, want dat was het goedkoopste dat ik kon vinden. Nu hebben de meeste Europeanen geen visum nodig om naar Thailand te gaan, maar dat geldt officieel alleen als ze een retourticket hebben; wie dat niet heeft, wordt geacht een visum te hebben. Ik ging dus naar de Thaise ambassade in Den Haag. De consulaire afdeling bevond zich in een kelderkamertje. Men was verbaasd toen ik om een visum vroeg. 'Dat heb je toch niet nodig?' vroegen ze. 'Jawel, want ik heb geen retourticket,' antwoordde ik. Die regel was het ambassadepersoneel niet bekend, maar ik kreeg toch mijn visum. En dat was maar goed ook, want de regel was de jongedame die bij Air Berlin achter de incheckbalie stond wel degelijk bekend; argwanend vroeg ze waarom ik geen retourticket had, waarop ik haar mijn visum liet zien, en ze me knarsentandend mijn boarding pass gaf. Kennelijk had ze me graag de toegang tot het vliegtuig geweigerd.

Pagina 6 staat vol met stempels. Zes stuks, om precies te zijn. Twee van Thailand, waar ik ruim een maand verbleef; twee van Maleisië, waar ik maar een paar dagen had omdat ik een reeds geboekte vlucht moest halen; en nog eens twee van Maleisië, waar ik doorheen kwam toen ik een maand later van Makassar naar Siem Reap vloog. Ik vloog namelijk met Air Asia, de grootste budgetmaatschappij van Azië. Zoals veel mensen die met Air Asia vliegen had ik een overstap in Kuala Lumpur, en zoals veel mensen moest ik de nacht daar op het vliegveld doorbrengen. In de Low Cost Carriers Terminal, om precies te zijn. Mijn tip: de zachte banken van de koffiewinkel.

Pagina 7 heeft misschien wel het mooiste visum van het hele paspoort. Op een mooie ochtend in juli 2010 kwamen we aan in Jinghong, de hoofdstad van het fraaie Xishuangbanna, in het uiterste zuiden van China. We hadden de nachtbus genomen uit Kunming. Omdat we te lang in het noorden van Yunnan waren geweest, hadden we helaas geen tijd om een paar dagen in Xishuangbanna te blijven. Wel bezochten we de lokale botanische tuin - een van de mooiste waar ik ooit geweest ben. 's Middags namen we de bus naar Luang Nam Tha, in het noorden van Laos. Het was een minibusje, met plek voor ongeveer twintig mensen. Wij waren de enige reizigers; alle andere passagiers waren Chinese handelaars, die hun waren over de grens wilden verkopen. Het dak, de kofferbak en de gangpaden van het minibusje waren volgeladen met zakken en dozen. Geen idee wat er allemaal in zat.

Na ongeveer zes uur rijden kwamen we aan bij de grens, gelegen in hartje jungle. Het Chinese grensgebouw was een stevig betonnen kantoor, met schone marmeren vloeren en moderne elektronica. Nadat we allemaal onze exit stamp gekregen hadden (pagina 27), reed het busje verder door de jungle. De asfaltweg werd een modderpad. Na een paar minuten kwamen we aan bij een aantal schuren, gemaakt van hout en golfplaat. We stapten uit, en gingen naar het loket, dat weinig meer was dan een gat in de muur. Binnen zaten mannen in communistische uniforms te nietsen. Ik vroeg om een visum - ik had gelezen dat ik dat aan de grens kon krijgen. Ik moest een formulier invullen, 27 dollar betalen (de eigenlijke prijs is 25, maar de dienstdoende beambte wilde er natuurlijk nog wel iets aan overhouden), en wachten. Ik was de enige die een visum nodig had. Na een kwartier kreeg ik het visum, en mocht ik het land in. Na de douane gepasseerd te hebben (door alle Chinese passagiers werd geld ingezameld, teneinde het proces snel te laten verlopen) waren we in Laos - een van de mooiste landen ter wereld, inmiddels helaas ook ten prooi gevallen aan de demonen van ontbossing, grondstoffenroof en exploitatie.

Pagina 8. In januari 2009 vloog ik van Johor Bahru naar Jakarta. Johor Bahru is een grote, niet bijzondere interessante stad, gelegen aan de grens tussen Maleisië en Singapore. Ik kwam er om er meteen weer weg te gaan: de vlucht van Johor Bahru naar Jakarta was een stuk goedkoper dan de vlucht uit Singapore. Toen ik in Jakarta aankwam, was het al laat. Ik ging naar de balie, waar visa on arrival verkrijgbaar waren. Met uitzondering van een paar Indiase mannen was ik de enige passagier van het hele vliegtuig die een visum nodig had. De beambte was onvriendelijk, en vroeg me wat ik kwam doen in Indonesië. Uiteindelijk kreeg ik mijn visum. Het is wit, met groene en blauwe lijntjes; op de achtergrond staat het nationale wapen. Een Garuda, evenals op het Thaise visum. Ik vraag me af wat de moslimfundamentalisten ervan vinden dat hun land een hindoegodheid als nationaal symbool heeft.

Pagina 9 heeft zes stempels. Twee van Indonesië, die bij het visum horen. Twee van Cambodja, waarvan het visum om een onverklaarbare reden achterin mijn paspoort geplakt werd. En twee van Singapore, waaraan ik een jaar later samen met mijn lief een bezoek zou brengen.

Pagina 10 heeft een Vietnamees visum. Het is een van de zeven Vietnamese visa die mijn paspoort rijk is; de vijfde die ik kreeg. Toen ik in Vietnam woonde, had ik namelijk elke drie maanden een nieuw visum nodig. Deze was aangevraagd door mijn werkgever. Ik kreeg hem bij aankomst op het vliegveld van Hanoi, nadat ik het nuttige (een visa run) met het aangename (een korte vakantie) had gecombineerd door een bezoek aan Singapore en Melaka te brengen. Vietnamese visa zien er wel mooi uit, vind ik: ze zijn lichtgeel, met aan de onderkant wit en aan de bovenkant blauw. Het nationale wapen en het stempel van de dienstdoende ambtenaar zijn rood.

Pagina 11 heeft een aantal Vietnamese en Maleisische stempels. Pagina 12 heeft mijn derde Vietnamese visum, dat ik kreeg op de ambassade in Den Haag. Ik had een half jaar in Vietnam gewoond, en bracht toen samen met mijn lief een bezoek aan Nederland. Ik had nog een visum van zes maanden, maar dat liep af, dus ik had een nieuw visum nodig. De ambtenaar op de ambassade had reeds een zesmaandenvisum in mijn paspoort geplakt, toen hij of zij van een collega te horen kreeg dat de regering haar beleid had gewijzigd: vanaf nu kon men maximaal drie maanden krijgen. Vervolgens heeft men met typex de zes uitgewist, en daar met balpen een drie overheen geschreven. Omdat ik daarna aangaf geen behoefte meer te hebben aan multiple entries - het scheelde in de kosten, ziet u - is die tekst doorgestreept, en is er in krulletters 'single entry' ondergeschreven. Het resultaat is een van de minst professioneel ogende visa die ik ooit heb gezien, maar o zo idiosyncratisch. En als ik terugdenk aan die tijd, kan ik een zeker gevoel van nostalgie niet onderdrukken. Ik zie ons nog zitten, daar in Den Haag, wachtend op het visum. Het was een kille augustusmaand, en het miezerde; maar we genoten van het broodje haring dat we bij het stalletje gekocht hadden. Het was de eerste keer dat ze met me in Nederland was.

Pagina 13 en 14 hebben ieder drie Vietnamesische en Maleisische stempels. Ik hoor u denken: waarom heeft die jongen zoveel stempels van Maleisië? Dat is simpel: ik ben er twee keer een paar dagen geweest. En daarnaast ben ik er drie keer overgestapt, waarbij ik telkens het land in en uit moest. U begrijpt: voor Maleisië hebben Nederlanders geen visum nodig. Pagina 15 heeft mijn vierde Vietnamese visum, gekregen in Vietnam zelf, eind 2009. Het was de opvolger van het visum dat ik in Den Haag had gekregen, en ook dit exemplaar was slechts drie maanden geldig. Het was niet eenvoudig om een verlenging te krijgen zonder het land te verlaten, en ik heb er flink voor moeten betalen.

Het schrijven van dit verhaal duurt lang. Veel langer dan ik had verwacht. Dat komt doordat ik steeds word afgeleid door mijn herinneringen. Ik herlees sommige van de reisverhalen die ik drie jaar geleden heb geschreven: beschouwingen over God, over Oost-West essentialisme, over oplichterij, over mijn familiegeschiedenis, over utopisch geweld, over optimisme, over vooroordelen, over immigratiepolitiek en over verhoudingen binnen het moderne Azië. En ik realiseer me hoe gelukkig ik ben met wat ik de afgelopen jaren mee heb mogen maken. Mijn leven is af en toe een achtbaan geweest, maar ik had al deze ervaringen voor geen goud willen missen.

Pagina 16 heeft mijn tweede Indonesische visum. Dit visum ziet er heel anders uit dan het vorige: het is lichtblauw, met een beetje geel en groen; de grote Garuda heeft plaatsgemaakt voor hippe kleurtjes. Op de achtergrond staat meerdere keren het woord 'visa' geschreven - dat is ten minste duidelijk. Kennelijk heeft de Indonesische overheid dit nieuwe visum in de loop van 2009 of '10 ingevoerd. Deze heb ik gekregen op het vliegveld van Makassar, in Sulawesi. Wij waren daar samen met mijn familie, die was overgekomen voor onze bruiloft, in april 2010. We bezochten Tana Toraja, het gebied waar mijn moeder geboren is. Het was een mooie reis.

Op pagina 17 en 18 stonden verscheidene Indonesische, Maleisische, Singaporese en Vietnamese stempels. Maar er is weinig meer van over dan wat groene en rode inktvlekken. Toen ik vorig jaar in Tokyo was voor veldwerkonderzoek, ben ik een dag in de stromende regen meegegaan met een groep studenten, het bos van een beroemd heiligdom in. Samen met hen heb ik het heiligdom bezocht, het bos bestudeerd, en eikels verzameld om bomen te kunnen planten. Ik had weliswaar een paraplu bij me, maar dat was niet opgewassen tegen de hoosbui die wij op ons dak kregen. Mijn paspoort zat in het voorvakje van mijn rugtas, en raakte kletsnat. Vreemd genoeg is alleen de inkt op deze twee pagina's doorgelopen.

Pagina 19 is me lief. Dit is mijn allereerste Vietnamese visum. Ik kreeg het bij het Vietnamese consulaat in Sihanoukville, een badplaats in het zuidoosten van Cambodja. Ik weet nog dat ik het aanvraagformulier zat in te vullen, en twijfelde wat ik zou aanvinken: twee weken of een maand. Een visum voor twee weken was goedkoper, maar met een visum van een maand zou ik meer speling hebben. Ik koos uiteindelijk voor het tweede... Op dat moment had ik nog geen idee van wat me allemaal te wachten stond. En ik had al helemaal niet verwacht dat ik een maand later een stempel zou krijgen die aangaf dat mijn recht op verblijf met zes maanden verlengd was (pagina 20), en een fraai 'business'visum dat dat bevestigde (pagina 21). Dit was mijn eerste half jaar in Vietnam. Ik woonde in Hoi An, en werkte in Danang. Het was een van de mooiste en spannendste periodes uit mijn leven.

Op pagina 22 staat mijn Cambodjaanse visum. Het is groen met wit, en op de achtergrond is Angkor Wat te zien. Ik kreeg het voor 20 dollar op het vliegveld van Siem Reap, waar ik aankwam na voor het eerst in Indonesië geweest te zijn, via Kuala Lumpur. Op pagina 23 staan twee Japanse zegels, en bijhorende exit stamps. De zegels zijn voorzien van die rare blokjescodes die je tegenwoordig overal ziet, en die je naar het schijnt kunt scannen met een smartphone - ik weet er het fijne niet van. Het eerste kreeg ik in februari 2011. Ik was toen een maand in Japan voor een workshop en een aantal interviews. Ik vertrok een paar dagen eerder dan gepland, en vanaf een ander vliegveld, omdat het land op dat moment getroffen was door een tsunami en nucleaire ramp. Het tweede kreeg ik in het najaar, toen ik drie maanden in Japan was voor veldwerk. Dit zijn dus mijn PhD-stempels.

Het schiet al aardig op. Op pagina 24 staan een paar Vietnamese stempels. Ze horen bij het visum op pagina 25: het zesde, dat ik kreeg in mei 2005. Ik had op dat moment eindelijk alle benodigde documenten bij elkaar die nodig waren om een werkvergunning aan te vragen - het aanvragen van een Vietnamese verklaring van gedrag alleen al nam maanden in beslag - maar omdat ik op dat moment net te horen had gekregen dat ik een aanstelling in Oslo kreeg, was er geen reden meer om door te gaan met die aanvraag. Ik moest dus nog eenmaal een visum voor drie maanden aanschaffen.

Pagina 26 is ook fraai. Het bevat mijn enige Chinese visum. Voordat we naar Europa verhuisden, wilden we heel graag nog een paar weken naar China en Laos, waar we allebei nog nooit waren geweest. We zegden onze banen op per 1 juli, zodat we nog een maand de tijd zouden hebben om te reizen. Nu kunnen buitenlanders doorgaans niet zelf Chinese visa aanvragen bij ambassades in Azië, maar het toeval wilde dat ik in de periode voorafgaand aan de reis Engelse les gaf aan een groep mensen die werkte voor een hotel annex reisbureau. Voor een vriendenprijsje zorgden ze ervoor dat mijn paspoort naar het consulaat in Ho Chi Minhstad (dat in het Chinees als 胡志明市 wordt geschreven, zo leert het visum mij) werd gestuurd, waar men kennelijk wat flexibeler was dan op de ambassade te Hanoi, en daar bij de juiste persoon terechtkwam. Het visum is niet bijzonder kleurrijk, maar heeft wel een boeiende achtergrondtekening. Op de linkerkant staat een soort poort, met daaromheen meerdere cirkels. Rechts staat de Chinese muur, met daarboven het symbool van de Partij - omringd door lichtstralen, als ware het de zon. Een zekere megalomanie kan de Chinese overheid niet ontzegd worden.

Op pagina 27 staan de beide stempels die horen bij ons verblijf in China, alsmede twee Laotiaanse stempels. Het verhaal van de Chinese grensovergang heb ik al eens eerder verteld. Op pagina 28 staat nog een derde Chinese stempel, vanwege een transit. Ik kreeg het toen ik overstapte in Beijing, vorig jaar december, en route van Osaka naar Oslo. Over die vliegreis heb ik niet zoveel te vertellen, behalve dit: Beijing heeft een fraai nieuw vliegveld, maar Air China is een van de slechtste maatschappijen waarmee ik ooit gevolgen heb. De staf is onbeschoft, het eten belabberd en het vliegtuig oud. Vermijden dus, voortaan.

Pagina 29 is leeg. Leeg! De eerste lege pagina in het paspoort, nu pas! Dat heb ik toch aardig gedaan, al zeg ik het zelf. Met dank aan de Vietnamese overheid.

Op pagina 30 staat mijn laatste Vietnamese visum. Ik kreeg het vorig jaar, bij aankomst op het vliegveld van Saigon, na het eerst online besteld te hebben. Een maand geldig slechts, maar dit keer was dat voldoende, want we bleven maar een week of twee. Toen gingen we weer terug naar de Noorse kou. Op pagina 31 staan de bijbehorende stempels.

Pagina 32 is de laatste pagina voor visa en stempels. Ook deze pagina is leeg gebleven.

Pagina 33 en 34 zijn volstrekte flauwekul. Hier staan in piepkleine lettertjes de vertalingen van de woorden op pagina 2 ('naam', 'nationaliteit' enzovoorts) in alle landstalen van de EU. Kijkt u maar eens, in uw paspoort staat het ook. Als u wilt weten wat het Letse woord voor 'geboorteplaats' is, moet u hier kijken.

En dan zijn we bij de kaft aangekomen. 'Het eigenmachtig aanbrengen van wijzigingen of aanvullingen maakt het paspoort ongeldig', staat er. Ik neem aan dat wijzigingen als gevolg van een flinke regenbui daarbuiten vallen, alsmede wijzigingen met balpen, aangebracht op visa door onkundig ambassadepersoneel. Daarboven staat in drie talen dat dit paspoort eigendom is van het Koninkrijk der Nederlanden. Ik dacht het niet. Dit paspoort behoort toe aan niemand, behalve aan mij. Dit zijn mijn verhalen, waar het Rijk niets mee te maken heeft.

Hoe dan ook: ik kan niet wachten om weer op reis te gaan.

Mijn zomergasten

En voor de zomer goed en wel begonnen was, was ze al weer bijna voorbij. Ik slaagde er niet in alles te doen wat ik me had voorgenomen. Zoals u heeft gezien is mijn jongste schrijfproject, het schrijven van wandelverslagen van de GR5, vooralsnog onaf. Met mijn proefschrift wil het ook niet echt vlotten - ik worstel nog met mijn tweede theoriehoofdstuk - maar ik heb wel een belangrijke paper geschreven en gepresenteerd op een symposium in Kopenhagen, waar ik ook een aantal nuttige contacten heb opgedaan. Behalve in Kopenhagen zijn we in Boedapest, Wenen, Düsseldorf, Amsterdam en Leiden geweest, waar we genoten hebben van het weerzien met oude vrienden, en van de mooie architectuur. Verder hebben we ons een aantal weken teruggetrokken op het Groningse platteland voor een werkvakantie (een fraai oxymoron, vindt u niet?). Van de meegetorste boeken is slechts een beperkt aantal gelezen, helaas.

Het is niettemin fijn om weer eens wat langer in Nederland te zijn. Verandering van spijs doet eten, zegt men; verandering van omgeving kan nieuwe energie geven. De uitgestrekte groene velden vormen een aangename afwisseling op de bossen en heuvels van Oslo. Het is goed om een grote tuin te hebben (een luxe die ons in Oslo niet gegund is), en te kunnen werken in 's lands mooistgelegen stacaravan - dezelfde waar ik ooit mijn masterscriptie schreef. Het is goed om weer even van dichtbij mee te maken wat er zoal speelt in het moederland - van hartverwarmend olympisch patriottisme ('En hij staat! En ik sta ook! En het hele land staat!') tot tenenkrommende verkiezingsretoriek (een minister-president die grossiert in jijbakken en welles-nietes, en geen verantwoording aflegt voor twee jaar van polarisatie en economische stagnatie, terwijl zijn voornaamste uitdager evenmin concrete oplossingen weet aan te dragen; voorwaar weinig reden voor optimisme). Maar het leukste is toch het jaarlijks terugkerende televisiespektakel: Zomergasten.

Toegegeven, ik heb niet alles gezien. Lang niet. Een kort stukje van de aflevering met Henny Vrienten, op internet; te kort om er een oordeel over te kunnen vellen. Delen van de aflevering met Lidewij Edelkoort, een dame die helaas bleek te grossieren in pretentieuze prietpraat en nietszeggende clichés. En, al heen en weer zappend van en naar het teleurstellende lijsttrekkersdebat, delen van de boeiende aflevering met Adriaan van Dis - een fascinerende verteller, die interessante fragmenten had uitgekozen. Ik hoop volgende week nog het tweede deel van het gesprek met Jolande Withuis te zien.

Zoals elke keer na een geslaagde aflevering van Zomergasten kon ik het niet laten mij twee vragen te stellen. Ik vermoed dat ik niet de enige ben die het zich afvraagt. Ten eerste: als ik presentator van het programma zou zijn, en zes mensen zou mogen uitnodigen, wie zouden dat dan zijn? En ten tweede: als ik zelf gevraagd zou worden als gast, welke fragmenten zou ik dan uitkiezen?

Als ik presentator zou zijn, zou ik de volgende gasten uitnodigen (op alfabetische volgorde): Hans Achterhuis, Marlene Dumas, Femke Halsema, Wim Mertens, Jörgen Raymann en Herman van Veen. Hans Achterhuis is een van Nederlands bekendste filosofen; hij heeft boeiende boeken geschreven over geweld en utopisme, maar ook over de 'markt van welzijn en geluk'. Tegenwoordig werkt hij als 'denker des vaderlands'. Marlene Dumas is een Zuid-Afrikaanse kunstenares, woonachtig in Nederland; ze is wereldberoemd vanwege haar expressieve en expliciete schilderijen, zoals de portretten van Osama Bin Laden en Ulrike Meinhof. Femke Halsema is de voormalige partijleider van GroenLinks, en (naar mijn mening) een van de meest visionaire Nederlandse politici van de afgelopen tien jaar; in politiek Den Haag wordt ze tegenwoordig node gemist. Wim Mertens is een Vlaamse componist, pianist en musicoloog; hij is bekend vanwege zijn minimalistische muziek (stukken als Struggle for Pleasure en Often a Bird) en filmmuziek, waarin hij probeert elementen uit de natuur te verbeelden. Jörgen Raymann is een bekende cabaretier en programmamaker van Surinaamse afkomst; hij is een van de meest prominente vertegenwoordigers van de Nederlandse multiculturele samenleving. En Herman van Veen is een van 's lands bekendste zangers en theatermakers, die al decennia op eenzame hoogte staat. Me dunkt dat ik met deze zes gasten een mooi seizoen Zomergasten kan maken. Nu maar hopen dat ze allemaal willen komen...

Als ik zelf gast zou zijn, zou ik ook een mooie televisieavond samenstellen. Ik zou denk ik beginnen met een fragment uit de film Spirited Away, die ik op vijftienjarige leeftijd in Japan zag, en die de nodige invloed zou uitoefenen op mijn latere interesses: een scène waarin een god naar een badhuis gaat, en waarin noties als rituele reinheid en milieuverontreiniging creatief bij elkaar worden gebracht. Het is de tweede helft van dit filmpje:

Dit zou een mooi opzetje zijn voor een gesprek over mijn interesse voor Japanse cultuur, wat me de gelegenheid zou geven het volgende fraaie fragment te laten zien. Het is afkomstig uit een documentaire van de Duitse filmmaker Wim Wenders, en laat zien hoe plastic modellen van gerechten (herkenbaar voor iedereen die ooit in Japan is geweest) vervaardigd worden:

Dit fragment zou aanleiding geven tot een gesprek over de categorieën 'cultuur' en 'natuur', en de verschillende manieren waarop deze op verschillende plaatsen geconceptualiseerd worden. We blijven nog even in Japan, en bekijken een stuk van de documentaire Satoyama, over 'traditionele' Japanse cultuur-natuurlandschappen (met de voice-over van niemand minder dan Sir David Attenborough):

Tijd voor wat theoretische reflectie op de wijze waarop dit soort historisch gevormde beelden genaturaliseerd worden, en waarop ideologische motieven depolitiseerd worden. We gaan praten over processen van mythevorming, aan de hand van een fraai historisch interview met de filosoof Roland Barthes:

De stap van mythevorming en ideologie naar religie is snel gezet. We komen te spreken over de rol van religie in identiteitsvorming, en in differentiatie. Ik vertel over mijn eerste studiereis, op negentienjarige leeftijd naar Libanon, en hoe dit mijn latere denken over religie beïnvloed heeft. Daarbij heb ik gekozen voor een fragment uit de documentairereeks van Jan Leyers, De weg naar Mekka; aflevering zeven, die zich in Syrië en Libanon afspeelt. Hieronder een ander fragment uit dezelfde documentairereeks, omdat ik de betreffende aflevering niet online kon vinden.

We blijven nog even bij het thema religie-identiteit-geweld, en bij verhoudingen tussen christenen en moslims. Het volgende fragment komt uit Adriaan van Dis' fascinerende documentairereeks over het moderne Indonesië; uit aflevering vier, om precies te zijn, die zich afspeelt op de Molukken.



Naar aanleiding van dit fragment zou ik iets kunnen vertellen over mijn eigen ervaringen in Indonesië, en mijn familiegeschiedenis.Vervolgens zou ik het veelgehoorde argument dat 'religie' verantwoordelijk is voor geweld kritisch tegen het licht houden, en laten zien dat radicale vormen van religie niet essentieel verschillen van andere vormen van utopisme; ze kunnen een zelfde legitimerende werking hebben als, bijvoorbeeld, nationalisme of communisme. Ik zou dit aantonen aan de hand van een scène uit The Wind that Shakes the Barley, een fascinerende film van Ken Loach over het ontstaan van de IRA, die de toeschouwer confronteert met moeilijke morele dilemma's en simplistisch goed-kwaad denken problematiseert. Hier alvast de trailer:

Maar religie kan ook inspirerend werken. Het kan mensen motiveren zich in te zetten voor een betere maatschappij, en het kan ze tot steun zijn in moeilijke tijden. Ik zou een fragment laten zien uit een interview met Yusuf Islam, beter bekend als Cat Stevens; een inspirerende man, wiens muziek mij nog altijd weet te raken.

Vroeger of later wordt het gesprek dan minder academisch, en persoonlijker. De presentator (wie zou het zijn?) stelt me de onvermijdelijke vraag: 'Wat geloof je zelf?' Ik weet nog niet hoe ik die vraag ga beantwoorden. Maar ik denk dat ik iets laat zien van een documentaire over een andere inspirerende man, een filosoof-mysticus uit het land waar ik tegenwoordig woon, die wijze dingen heeft gezegd over de verhouding tussen mens en natuur: Arne Næss. Ik vertel over wandelen, en over mijn affiniteit met zijn ideeën.

Als we verder spreken over Noorwegen, komen we ook te spreken over het land en zijn maatschappij - en, onvermijdelijk, over de verschrikkelijke aanslagen van juli 2011. Ik laat een fragment zien uit de toespraak van de minister-president, Jens Stoltenberg, die symbool staat voor de wijze en waardige manier waarop de Noorse bevolking gereageerd heeft op de aanslagen.

Waar mijn interesse voor identiteit en ideologie, mijn politieke betrokkenheid en mijn rechtvaardigheidsgevoel vandaan komen? Van Alfred Jodocus Kwak, natuurlijk. En misschien komt daar ook wel de wens vandaan om ooit met een mooi meisje uit een ver land te trouwen, wie zal het zeggen. Ik zal in elk geval de scène tonen waarin Alfred in de trein zit die teruggaat van Afrika naar Waterland. Hij ontmoet daar zwarte eenden, die hem vertellen over apartheid. En hij ontmoet Winnie, de vrouw van zijn leven. Het is een scène die een onuitwisbare indruk op me heeft gemaakt. Ik zag hem als kind, één keer, en ik ben hem nooit vergeten.

Zuid-Afrika en grensoverschrijdende liefde: dan kan ook Stef Bos niet ontbreken. Een beetje religieus gekleurde romantiek, en een bruggetje om over mijn eigen ervaringen met een 'internationale relatie' te vertellen - over onze bruiloft, bijvoorbeeld, en hoe we daar onze eigen interpretatie van traditionele rituelen hebben gemaakt. Hybride identititeit als bron van creativiteit.

En daarmee zou de stap naar Vietnam gemaakt zijn. Ik zou vertellen over mijn tijd in Vietnam, over de grote veranderingen die dit land heeft doorgemaakt, maar ook over de problemen. En ik zou aandacht vragen voor het leed dat de mensen in dit land is aangedaan, doordat de VS er op grote schaal chemische wapens hebben gebruikt, die tot op de dag van vandaag zorgen voor ziekte, verminking en milieuverontreiniging. Dit is een fragment uit een Australische documentaire.

Maar Vietnam is meer dan alleen de oorlog. Ik zou ook iets moois van het land willen laten zien. Bijvoorbeeld een scène uit The Scent of Green Papaya, een prachtige verstilde film over een straatarm maar optimistisch meisje in Saigon dat droomt van een mooie toekomst. Hierbij de trailer:

Als laatste zou ik een fragment willen laten zien uit een recent interview met Aung San Suu Kyi. Ik heb grote bewondering voor de wijze waarop zij jarenlang, vreedzaam maar doortastend, gestreden heeft voor een vrij en democratisch Birma. De prijs die ze daarvoor betaald heeft is hoog geweest, maar ze heeft de hoop nooit opgegeven. Birma staat nu aan de vooravond van grote veranderingen, zo lijkt het. Laten we hopen dat de belofte wordt waargemaakt, en dat dit land een voorbeeld gaat zijn voor andere totalitaire staten, in de regio en daarbuiten.

En zo zouden we de avond wel vol krijgen. Als keuzefilm zou ik moeten kiezen tussen Spirited Away, The Wind that Shakes the Barley en The Scent of Green Papaya. Daar moet ik nog even over nadenken.

Ik kan niet wachten tot ik word uitgenodigd. Maar ik zal nog wel even geduld moeten hebben.

I, stranger

I am reading a book written by Julia Kristeva, a French philosopher of Bulgarian descent. The book is called Strangers to Ourselves (Étrangers à nous-mêmes), and discusses the topic of ‘strangers’ – or ‘foreigners’ – in European history. Kristeva looks at the history of institutionalised xenophobia as well as cosmopolitanism, from the Hellenistic polis to the medieval feudal system to the modern nation state, and raises a number of important questions regarding citizenship, political rights, and belonging. Drawing on Freud's ideas of the individual subconsciousness, she argues that, ultimately, every single one of us is a stranger to her- or himself. According to Kristeva, a realisation of this existential alienation of the self may provide a basis for an inclusive ethics (and law) that no longer perceives the presence of foreigners as a potential threat, but rather as a reminder of the fact that, in the end, all of us are in the same boat. She writes:

Strangely, the foreigner lives within us: he is the hidden face of our identity, the space that wrecks our abode, the time in which understanding and affinity founder. By recognizing him within ourselves, we are spared detesting him in himself. A symptom that precisely turns ‘we’ into a problem, perhaps makes it impossible, the foreigner comes in when the consciousness of my difference arises, and he disappears when we all acknowledge ourselves as foreigners, unamenable to bonds and communities.

The problem of classical multiculturalism, as represented by the works of Will Kymlicka and Charles Taylor, is not that it is idealistic – there is nothing wrong with idealism in politics and political philosophy, as long as it does not turn into utopianism – nor that it challenges the narrow-mindedness of popular nationalism – which, arguably, is not challenged enough in contemporary political discourse. The problem is that it is too communitarian. That is, it reifies communities and minorities; it reduces individual actors to the ‘ethnic group’ or ‘subculture’ to which they supposedly belong; and by doing so, it denies ‘members of minority groups’ their individuality. However, as Kristeva makes clear, if we recognise the foreigner in ourselves, we realise that strangeness is fundamentally an individual, existential condition. The stranger has no real home, no real community. Minority communities do exist, but they are largely artificial constructions, made for political purposes such as legal recognition and economical support.

The Dutch language makes an interesting distinction between two types of ‘homeless’ people: those who do not have a place to live (daklozen, ‘roofless’) and those who do not have a place where they are at home (thuislozen). While a foreigner may have a place to live (i.e., he is not ‘roofless’), he will find it difficult to find a place where he can be at home. He may be one of those who say optimistically, ‘I can feel at home anywhere’, ‘I don’t care where I live, home is where the heart is’, but that comes down to the same thing: he has no physical place, no locale where he is at home. The former homeland, provided there has been any, has long ceased to be ‘home’; the new land, however, will always remain a mystery somehow, and will always make him feel that he does not fully belong because he is ‘different’, either in subtle or in not-so-subtle ways. The foreigner is uprooted, inevitably and irreversibly. And while some are capable of re-appropriating this uprootedness, and turn their individual hybridity into something empowering, many lack the power and resources to do so.

If a tree is uprooted, he will find it difficult to remain well-nourished. There is a reason why immigrants so often get health problems. Physical and mental belonging, personal identity, the power to express oneself verbally – things that most people do not usually reflect upon – are problematised continuously by daily-life encounters. Access to subsidies, tax deductions, immigration agencies, proper health care, education, phone help-desks and the thousand-and-one bureaucratic institutions one has to negotiate in order to survive modern society provide the immigrant constantly with new challenges and stress, and limit his opportunities. Of course, ‘the autochtonous population’ has to deal with and complains about some of these things as well, but they are socialised in the system and have learned how to negotiate it. People who have never lived abroad have little understanding of the fact that bureaucratic, medical and legal systems function completely differently in different countries (even within Europe). Moreover, people who have never had to deal with residence permits, long-term visas, citizenship tests, naturalisation procedures and so on have no idea how totally nontransparent, frustrating and humiliating the rules are. No matter how liberal the rhetoric, in any modern country the system guarantees that immigrants remain strangers, frustrated in their attempts to ‘feel at home’ by institutions that refuse to grant them that simple privilege. And I am only talking about so-called ‘legal’ migrants here – the situation of the millions of people around the world who live and work as ‘illegal’ migrants is much worse, as they do not have access to medical care, legal protection or education whatsoever, thus constituting an easy prey for those exploiting them.

The other day, I read my brother’s MA thesis. He had studied elderly Dutch ‘immigrants’ (question: why do we still use the word ‘immigrant’ when we talk about people who have lived in a single place for nearly sixty years?) in New Zealand, and looked at ways in which they shape and negotiate their hybrid identities through everyday practices, such as home-making and recreational activities. The thesis was well-written, and I particularly liked the ways in which he applied his theoretical framework to an analysis of the ethnographic data. Reading the thesis made me realise two things. First, while discriminatory structures, personal identity struggles, nostalgia for a home country that no longer exists, and a lack of understanding of the written and unwritten rules of a society can lead to frustration and powerlessness, those who learn to juggle their different identities and negotiate the societal structures in the new country often live a life that is more colourful, diverse and, perhaps, exciting than those who only know one place and one culture. In other words, for those who learn how to play with their existential ‘being different’, hybridity can become empowering. As Stuart Hall wrote:

[They] have succeeded in remaking themselves and fashioning new kinds of cultural identity by, consciously or unconsciously, drawing on more than one cultural repertoire. (…) They are people who belong to more than one world, speak more than one language (literally and metaphorically), inhabit more than one identity, have more than one home; who have learned to negotiate and translate between cultures, and who, because they are irrevocably the product of several interlocking histories and cultures, have learned to live with, and indeed to speak from, difference. They speak from the ‘in-between’ of different cultures, always unsettling the assumptions of one culture from the perspective of another, and thus finding ways of being both the same as and at the same time different from the others amongst whom they live.

According to this view, it would be possible to overcome the existential homelessness that comes with being a stranger; to re-appropriate the strangeness, and re-establish multiple homes. This is a rather optimistic, if not idealistic, view of the migration experience; yet, it is valuable as it challenges popular views of identity and belonging as singular and static, and shows us the potential virtues of having multiple identities.

Second, the thesis’ focus on the objects and practices of everyday life (drawing on the work of Michel de Certeau) made me look at my personal strangeness and cultural hybridity from a new perspective. (For those of you who believe in synchronicity: it is perhaps no coincidence that I came across Kristeva’s book in a second-hand bookshop while I was about to read my brother’s thesis, at a time when questions regarding my personal ‘home’ and cultural identity were resurfacing.) Rather than approaching migration from a communitarian perspective, as the multiculturalists do – an  approach I have never been able to subscribe to, as it does not correspond to my personal migration experiences, which are characterised by a lack of any sense of ‘community’ – my brother looked at the practices and stories through which individuals, often subconsciously, construct (ils bricolent) their identity through home-making and other activities. I liked the particularism inherent in this approach, as it does justice to the simple fact that all migrants deal differently with their different situations, narratives and backgrounds. Even people living in the same country and sharing the same country of origin may have a very different background, and different ways of negotiating their identities.

When I look around, I see that our house is a patchwork, full of objects from all over the world. The hybridity is well-illustrated by our gods’ corner – our altar, where we usually pray – which has a variety of religious objects from Vietnam, Laos, the Netherlands, Japan, India, Slovakia and Egypt, representing a variety of buddhas and bodhisattvas, as well as Hindu deities, the Holy Virgin, and two wooden crosses (Franciscan and Coptic). The same applies to our eating habits: for breakfast, this morning, I had knekkebrød with pindakaas and cà phê sữa đá. Last night, for dinner, we had a nice mix of leftovers: rice with salad, bánh bèo, gyōza and ovenschotel with potatoes. While I am quite happy with cereals for breakfast, for lunch I usually have curry, fried rice or phở. I would not want it to be any different.

Yet, the question ‘what/where is my home’ occasionally pops up. For some reason, recently, it has been on my mind a lot. I like to be free, I like to be able to move from one country to another, and I am glad I am able to live fairly happily in different countries. But as I am spending a third of my salary on a tiny basement apartment, the desire to have a single place (that is, a physical location) that I consider mine is growing. House, home and place are intimately connected; as are home, society, culture and country. I am glad and grateful I have lived in five different countries, in many different cities – but the older I get, the more I look forward to finding (choosing?) the one place where I belong. Perhaps the wish is a natural consequence of growing older. Perhaps it is an illusion, and I will never be able to fully overcome that feeling of uprootedness and spatial alienation. But I believe it exists, somewhere out there; all we have to do is find it.

I grew up in the Netherlands, in a small village not too far away from the city of Groningen. Surrounded by countryside, it is a city that desperately tries to be urban, in which it succeeds remarkably well. Full of theaters, restaurants, art, nightlife and academic activities, Groningen is as interesting as the surrounding areas are boring. Nevertheless, when I was eighteen, I wanted to move somewhere more exciting; hence, I went to study in Leiden, while living in Amsterdam, the only more-or-less cosmopolitan-oriented city in the Netherlands. I enjoyed the years I spent in Amsterdam and Leiden, but I did not want to stay there. Having studied Japanese language and culture for several years, I spent a year as an undergraduate student in Tokyo; later, I went to London for my MA. After my studies, I travelled in Southeast Asia for a while, after which I lived in Vietnam for about a year and a half. In 2010, my wife and I moved to Oslo, where I was going to do my PhD – doing research on (and, partly, in) Japan. Right now, I feel that I belong to at least four countries – the Netherlands, where I grew up; Vietnam, where my wife is from; Norway, where we live; and Japan, which I study. Yet I also feel that I do not completely belong to any of these countries. When the glass is half full, I have four places I can call ‘home’; when it is half empty, I have none.

In the Netherlands, I know how most things work. I know where to buy cheap household appliances or smart yet affordable clothes. I know how to buy train and tram tickets (or at least I did; they changed the system, a few years ago, and now I feel much less self-confident when it comes to finding the right ticket). I speak the language. I do not feel shy when I order drinks in a bar. I support the national football team (and tend to convert to tribalism during important international tournaments). However, I detest the popular xenophobia, spread by mass media and opportunistic politicians, that has characterised Dutch political discourse in the last decade, and the strict immigration rules that have been implemented.  I cannot stand the arrogance and unfriendliness displayed by some people in the public sphere (mainly in the western part of the country, it must be said). Whenever I visit the country, I feel an odd mixture of nostalgia and alienation telling me that, the longer I am away, the stranger I become.

Vietnam is the country of my wife. It is the place where she grew up, where her family lives, where we got married. I love the Vietnamese climate, the food, the cafe culture. I love riding my motorbike through the rice paddies. I enjoy watching the dynamics of social and economical (alas, not political) change; I admire the ambitious students I have had the privilege of teaching, as they work so hard to fulfill their dreams. Yet, having experienced corruption, institutional discrimination and xenophobic violence, as well as pollution and noise, I do not think I would want to live in Vietnam permanently. Moreover, an academic career in my field is simply not possible there; not only because of economical concerns, but also because there is no such thing as freedom of expression. Many Vietnamese scholars have had works confiscated and banned.

I love being in Japan. I love Japanese food, I love visiting sacred places, I love the natural landscapes. Unlike Vietnamese, my Japanese language skills are sufficient for negotiating daily life. That is, I can book a business hotel online, manage a phone call or open a bank account – I am not sure about dealing with tax or immigration issues. However, while one should never say never, I do not think we will go live in Japan for a longer period of time. Japanese society is discriminatory – not so much towards white immigrants, and not so much towards men, but an Asian woman who does not speak the language will find it difficult to deal with practical matters, let alone find a good job.

But we do not live in the Netherlands, Vietnam, or Japan. We live in Norway. Life in Norway is good: I get paid to write my PhD dissertation; Oslo is a pleasant city to live in; people hardly ever get rude or aggressive, even when they are drunk; bus drivers usually wait for you when they see you running to catch the bus; and the city is surrounded by beautiful natural landscapes. But while I love spring and summer (short yet beautiful), the long and dark winters continue to be a challenge. And after almost two years of living here, I still get shocked when I see the prices of a mediocre restaurant, and cannot get used to the fact that I cannot buy a simple bottle of wine at the supermarket. I also fail to comprehend why I pay a significant percentage of my salary to be included in the national health insurance scheme, yet have to pay whenever I visit my GP or get medicines – more importantly, I do not understand why half of the medical sector has been privatised, and clinics not covered by national health insurance can charge huge amounts of money. And while I am grateful we can live here, and my wife can study without having to pay tuition fees, I am troubled by the fact that she is denied some of the basic rights that other immigrants do have, because she came here as the spouse of a non-Norwegian-yet-EU citizen. Institutionalised discrimination, that few people here are aware of.

Finally, what I miss most of my time in, basically, any other country I have lived previously, are spontaneous visits to bars with friends or colleagues. Or anything spontaneous, for that matter. Alas, the stereotype that says Norwegians are only able to act spontaneously when they get drunk (on a planned-in-advance party, on Saturday night, of course) corresponds quite well to my experiences. I have many nice Norwegian acquaintances, know many kind people – but for some reason, it seems to take an eternity for an acquaintance to become a friend. People are generally friendly, yet shy and distant, unless drunk. I find myself copying this behaviour, and have become less outgoing than I used to be.

We do not have to choose yet. We will stay in Norway for another two years, at least – with the possible exception of a few months spent in Vietnam or Japan. So there is no need to decide now. In the end, our choice will of course depend on career opportunities, as much as other material and immaterial factors. I just hope that, in about five years’ time, I will be able to invite guests to our house, wherever it is, and say: ‘Welcome. This is our home’ – after which I serve them a fusion kitchen dinner in the garden. To be able to, somehow, domesticise that existential strangeness Kristeva wrote about. To celebrate our hybrid life, at a place called home.