Murakami Haruki - Kafka aan het strand (recensie)

Murakami Haruki is één van de meest populaire Japanse auteurs wereldwijd. In Japan worden zijn boeken in groten getale gelezen, maar ook daarbuiten heeft hij de afgelopen jaren snel aan populariteit gewonnen. Murakami's stijl is vlot en makkelijk leesbaar; zijn werken zijn humoristisch, spannend en intrigerend. Murakami maakt veel gebruik van symboliek, en al zijn werken worden in meer of mindere mate gekenmerkt door een Jungiaanse zoektocht naar verschillende lagen van bewustzijn; en, in het verlengde daarvan, naar verschillende, elkaar beïnvloedende niveaus van bestaan. De meeste van zijn boeken spelen zich af in het heden, tegen de achtergrond van de moderne Japanse stad. Murakami weet als geen ander de zekerheid van deze wereld ten twijfel te trekken door zijn personages terecht te laten komen in een andere realiteit - een realiteit die soms angstaanjagend, soms eenzaam, soms hoopgevend is, maar altijd echter lijkt dan de wereld die wij 'echt' noemen. Sommige boeken van Murakami, zoals The Wind-Up Bird Chronicle (ねじまき鳥クロニクル） en Hard-Boiled Wonderland and the End of the World (世界の終わりとハードボイルドワンダーランド) zijn ware surrealistische thrillers; andere, zoals Norwegian Wood （ノルウェーの森）en South of the Border, West of the Sun （国境の南、太陽の西), meer psychologische liefdesromans - maar ook in deze boeken speelt de invloed van het onderbewuste een voorname rol.



Boeken van Murakami worden over het algemeen niet al te positief beoordeeld door critici. Of dit is vanwege een afkeer van zijn postmodernistische, Jungiaanse wereldbeeld, een afkeer van zijn vlotte stijl, afgunst jegens zijn verkoopcijfers, minachting van de smaak van het 'gewone volk' of een combinatie van dat alles is mij nooit geheel duidelijk geworden. Murakami's boeken zijn rijk aan literaire zeggingskracht en worden gekenmerkt door een intrigerende, diepgaande symboliek en een groot psychologisch inzicht. Ook wie zijn stijl en thematiek niet kan waarderen kan zijn literaire capaciteiten niet ontkennen.

Hoe het ook zij, een nieuwe roman van Murakami kan op twee dingen rekenen: negatieve recensies en een miljoenenoplage.



De nieuwste vertaalde roman van Murakami verscheen in 2002 in Japan op de markt onder de titel Umibe no Kafka (海辺のカフカ）. Dit boek, waarvan de Engelse vertaling Kafka on the Shore in januari 2005 verwacht wordt, kwam afgelopen voorjaar in Duitsland uit onder de titel Kafka am Strand.



Kafka am Strand kent twee door elkaar heen lopende en elkaar indirect beïnvloedende verhaallijnen. Het eerste verhaal gaat over de 15-jarige Kafka Tamura, die op jonge leeftijd door zijn moeder is verlaten en door zijn vader genegeerd wordt. Op de vlucht voor een Oidipous-achtige vloek die zijn vader over hem heeft uitgesproken besluit hij van zijn huis in Tokyo weg te lopen en gaat naar Shikoku, waar hij naar enige omzwervingen terecht komt in een afgelegen privé-bibliotheek. In deze bibliotheek wordt hij verliefd op een meisje dat zich op een ander punt in de tijd bevindt als hij. De ontwikkelingen die Kafka doormaakt, emotioneel zowel als seksueel, lezen als een goed geschreven coming-of-age roman; de rijke, haast spirituele symboliek van de situatie waarin hij zich bevindt (een situatie waarin verschillende niveaus van existentie steeds meer in elkaar overlopen, en tijd steeds minder relevant is) geven hier nog een extra dimensie aan.

Het tweede verhaal vertelt over Nakata, een oude man die op jeugdige leeftijd als gevolg van een mysterieus ongeval geestelijk gehandicapt is geworden. Nakata kan niet lezen, maar daar staat tegenover dat hij in staat is met katten te spreken. Wanneer Nakata op een gegeven moment onder dwang iets vreselijks heeft gedaan, verlaat hij zijn huis in Tokyo om iets belangrijks te gaan doen, ver weg - voorbij een grote brug. Onderweg naar de grote brug (de brug van Honshu naar Shikoku) ontmoet Nakata de naïeve maar sympathieke vrachtwagenchauffeur Hoshino, die hem een lift geeft. Nakata en Hoshino komen uiteindelijk in Shikoku terecht, waar ze een aantal opdrachten moeten vervullen - zo moeten ze een witte 'ingangssteen' vinden en hiermee een ingang openen - voordat Nakata in staat is om datgene te doen waarvoor hij uiteindelijk gekomen is.

Ofschoon hun verhalen elkaar lange tijd niet kruisen, wordt steeds duidelijker dat er een diepgaande verbondenheid bestaat tussen Kafka, de bibliotheek en Nakata - een verbondenheid waar ze zich zelf niet bewust van zijn, maar die vergaande consequenties heeft voor alle personages.



Kafka am Strand is meeslepend, aangrijpend en opwindend om te lezen. Meer nog dan in zijn eerdere boeken gaat Murakami in Kafka am Strand in op de psychologische en spirituele aspecten van het onderbewuste. In Hard-Boiled Wonderland and The End of The World was de wereld van het onderbewuste een droomwereld vol eenhoorns en gevangen schaduwen, en in The Wind-Up Bird Chronicle was het een angstaanjagend hotel waarin de hoofdpersoon achtervolgd werd. Maar in Kafka am Strand gaat Murakami een stap verder. Het onderbewuste is niet langer louter een concrete, beschrijfbare 'andere wereld'; het is een abstract, diffuus gegeven dat direct invloed uitoefent op ons dagelijkse leven. Sterker nog, in Kafka am Strand is de wereld van het onderbewuste immer als een concreet gegeven aanwezig, en de grenzen tussen verschillende lagen van realiteit vervagen nu en dan volledig. Of het nou gaat om de persoonlijke angsten en verlangens van Kafka, of om een Jungiaans collectief onderbewuste dat alle personages beïnvloedt en alom tegenwoordig is (en zich soms zelfs letterlijk openbaart; bijvoorbeeld in de vorm van, oh ironie, het symbool van Kentucky Fried Chicken - waarmee Murakami maar wil zeggen dat ook de archetypen van het collectief onderbewustzijn aan inflatie onderhevig zijn), het onderbewuste is te allen tijde reëel.

Metafysische, ongrijpbare verbondenheid tussen individuen speelt hierbij, evenals in veel van Murakami's andere boeken, een centrale rol. Zijn universum mag op het eerste gezicht individualistisch lijken; uiteindelijk is deze lotsverbondenheid bepalend voor ons denken en doen. Seksualiteit is hierin van groot belang; dat geldt zeker ook voor Kafka am Strand, waarin al dan niet onbewuste seksuele verlangens van groot belang zijn voor de ontwikkelingen, en niet zelden op Freudiaanse wijze als metafoor gebruikt worden.



Kafka am Strand is, kortom, een nieuw meesterwerk van de hand van Murakami. Na enkele boeken te hebben geschreven die niet het niveau haalden van eerdere meesterwerken als Norwegian Wood en The Wind-Up Bird Chronicle is hij nu weer helemaal op de weg terug. In Kafka am Strand bouwt Murakami voort op eerdere thema's en ideeën, maar voert die verder door, wat het boek weliswaar een zekere abstractie ('vaagheid', zouden critici zeggen), maar tegelijkertijd een grote psychologische en emotionele diepgang geeft.

Een feest om te lezen.