Back to Saigon (II) - The Cu Chi Tunnels

As we stayed in Saigon three days, we had some time to go sightseeing. One of the places I did not visit last time I was in Saigon were the so-called Cu Chi tunnels: remnants of an impressive network of tunnels dug and used by Viet Cong guerrillas during the war. When I travel, I usually visit as many historical sites as I can - but trust me, when you have visited Phnom Penh's Tuol Sleng Prison, the Killing Fields of Choeung Ek, and the War Remnants Museum in Saigon within a week's time, as I had, you reach a point where you just cannot stand the confrontation with hatred and suffering anymore. Therefore, at the time, I decided to skip the tunnels. However, that was four months ago. This time, I did want to visit them, if only because I still have the feeling I need to study more about the war in order to really understand this country. Remarkably, Nhung had never been to the tunnels either, so we decided to go there now, together with two of our friends.

'There is no public transport to the Cu Chi tunnels,' the Lonely Planet stated. 'The only way to get there is by joining a tour group, or going by bus to Cu Chi and getting a motorbike taxi from there.' We opted for our own (borrowed) motorbikes instead - first of all because it was cheaper, but also because it gave us the freedom to take as much time as we wanted. The trip was nice, although it lasted longer than expected. But when we arrived at the tunnels, the first thing we noticed was the public bus stopping at the bus stop. My God, I knew Lonely Planet authors are often lazy people who don't do their homework, and throughout my trip in Southeast Asia I have been confronted with much incorrect information (especially in Indonesia) - but this really is a serious mistake. Obviously, they had just asked a local travel agent, and not bothered investigating the matter themselves. You may get away with that in most countries (especially places with objective, state-owned tourist information offices), but in Vietnam, it simply does not work. Of course travel agents will lie and tell you there is no public transport - they want you to join their tour! But please, don't copy-paste such claims to your guidebook without verifying them first, especially if that guidebook is the most-read guidebook in the world... Lonely Planet, this was the last straw. I won't buy your books anymore. I am done with it.

Anyway, I will write about the problems created by Lonely Planet and its near-monopoly more extensively some other time. Now, let me say something about the Cu Chi tunnels. As said, they were part of an impressive underground infrastructure, used by communist guerrilla fighters during the American war. The tunnels were extremely difficult to find, and the guerrillas, who were well acquainted with the area, almost impossible to fight. They could escape enemies by disappearing into one of the narrow tunnels; they could shoot them through small, nearly invisible holes in the ground; they caught them in traps with bamboo spikes; and they placed landmines all around. Houses, clinics, schools, meeting rooms, kitchens: they were all (partly) underground, and covered with leaves and branches, so they could not be seen from the air. It all looks quite impressive, and visiting the place makes you understand better why the technologically superior American army lost the war.

Unfortunately though, that is as far as understanding goes, due to the complete lack of any decent explanation of the historical background, and the hostility displayed towards foreign visitors. Before I went to Vietnam, my image of the war was quite one-sided: the Americans were the aggressors, the Vietnamese people the victims, so I thought. In the past couple of months, I have come to realise that reality was a bit more complicated than that; and, after having visited the Cu Chi tunnels, most of the sympathy I had towards the communist side has disappeared. Let's state things clearly: the communists were not the noble freedom-fighters our parents' generation wanted them to be. They were as obsessed with power as their opponents; they did not see their enemies as human beings, and regularly violated the Geneva convention; they did not hesitate to ruthlessly murder other Vietnamese whose ideas they considered subversive; and, while claiming to save poor peasants from tyranny, they mainly employed them for their own benefit, without caring about their safety - for instance, by having them dismantle American bombs and turn them into landmines (the main victims of which would be the peasants themselves).

There are different ways of telling history, and they have different purposes. Nationalist tellings of history generally try to evoke feelings of admiration and pride for the 'heroic' behaviour of the nation in the past. They are based on essentialist notions of 'we' and 'they', linked to a strong good-bad dichotomy. They re-employ and advocate mythic wartime values as self-sacrifice, heroism, comradeship and masculinity. They are influential in the construction of an imagined collective community, and, in the process, the construction of otherness. In times of social uncertainty, they may be employed to mobilise people against a common enemy, either real or imaginary. As such, they are potentially powerful political tools.

However, if we tell history with the purpose of actually learning something, of trying to understand why things happened the way they happened, and preventing similar mistakes in the future, we need to overcome such Disney-ish notions of the 'good' versus the 'bad'. We need to listen to different, conflicting stories, to understand that there is no single truth. There is suffering on both sides, always. In a way, we are all victims, and we are all aggressors, especially in war situations. As such, our destinies are fundamentally interconnected. No peace can ever be achieved without the recognition of the humanity of the Other, and the legitimacy of his stories, even though they may be different from our own. It is a fundamental Buddhist insight that all beings are mutually dependent, and there is no good and bad in the absolute sense of the word. However, in Vietnam - Buddhist though it is - these insights seem completely absent from the historical narrative.

History is never one-sided, but in Vietnam it continues to be presented as such. A simplistic good-bad dichotomy - demonising the other and their motivations and actions, while glorifying the 'heroic' violence committed by the own group, portrayed as the 'victims' but also as the victors of the war - continues to be the paradigm on which the Vietnamese historical narrative is based. In many ways, Vietnam has completely changed during the past thirty-five years - but the way the war is depicted remains static and unchallenged. That may serve to justify the continuing authoritarianism of the 'communist' regime, but it does not exactly contribute to understanding, let alone the acceptance of difference.

In Cu Chi, xenophobia starts at the ticket booth. True, paying more than local people is quite common at most tourist sights in Southeast Asia - in this respect, Vietnam is by no means unique. Although I do not agree with it, I am used to paying twice or three times as much as they. This time, however, we (the two foreigners) had to pay more than five times as much as our Vietnamese friends (80,000 versus 15,000 dong), which really is quite a significant difference. Instead of simply admitting that this is discrimination, the difference was justified by selling us two tickets: the official entrance ticket, plus an obligatory ticket of 65,000 dong for an English tour guide. Bullshit, of course - our first tour guide did not speak a single word of English, and Nhung had to act as interpreter. We were shown several rebuilt Viet Cong houses in the jungle, complete with models of heroic guerrilla fighters. Our guide seemed to suffer from a serious lack of both knowledge and humour, which we tried to compensate by asking difficult questions (why did all communists wore black when they were working in the sun, and why did all the women have Pippi Longstocking-braids?) and posing with the models in a funny way. I admit, our behaviour may have been considered disrespectful by some, but whenever I am faced with blatant nationalist propaganda I cannot help but becoming slightly irreverent and sarcastic. Especially when I have just been charged a ridiculously high foreigner's price.





The second part of the tour, we did have a guide who spoke something more or less resembling the English language. However, apparently, he had a bad day. When we arrived at the entrance, we were asked angrily (in Vietnamese) if we 'really needed an English guide'. 'Yes please,' Nhung said, 'they paid for it.' And so we got a guide who was downright hostile to us. Maybe he just did not feel like working, and blamed us for making him do the bloody tour again. Maybe he simply hated foreigners, especially foreigners who seemed to be having a good time at a sacred place like this. We should be ashamed of our ancestors, and feel guilty, he seemed to think. In stead, we were asking blasphemous questions like 'why do these people all wear the same scarves?' (a question which is not as stupid as it seems - as elsewhere in the world (e.g., Palestine and Cambodia) the Viet Cong dressed as peasants to associate themselves with the 'common people', and a simple peasants' scarf was turned into a political symbol) and, oh my, were laughing!

We were shown a video. It was a communist propaganda video from the 1960s. The way they talked about 'the American demons' was violent and dehumanising in any respect. Proudly, they explained their fighting methods, which really were quite horrific. Peasants with big fat fake smiles were dismantling bombs and placing landmines. It was very interesting historical material, if only it had been properly introduced and explained. Shockingly, however, it was shown without any introduction whatsoever - it was the introduction. The wartime paradigm - they are the demons, the murderers who massacre as many innocent women and children as they can; we are the freedom fighters, we will save the innocent people from these demons by wiping them out, every last one of them - has remained largely unchanged, until today. No wonder xenophobia is so widespread in this country, if this is the history education most children receive.

Our tour guide showed us several of the tunnels. They really were incredibly narrow. At some point, he seemed to be getting a little less grumpy. He asked us if we wanted to try walking through a really long tunnel. Sure, why not. A malicious smile appeared on his face, but we did not give it much thought. He went inside, and we followed him. He was the only one who had light. The tunnel was about one meter high, and half a meter wide. Suddenly, when the four of us were in the tunnel, he started running. Fast. The light became weaker. I ran as fast as I possibly could in a one-meter high tunnel, and the others were quite far behind me. At some point, there was a crossing. We could either turn left or right. He had not stopped to wait for us. On the contrary, he had continued running as fast as he could. There were several turns, and I could not see him. Fortunately though, I saw some light on the right, which I followed. After a couple of minutes, I managed to reach the exit, and the others followed me. When we climbed out of the tunnel, he looked angry and disappointed. Then I realised. He went so fast, as he wanted us to be at the crossing without knowing which way to go. He wanted us to get lost, and become afraid. Sure, we would have found our way out eventually - but he wanted us to have a hard time before. Bloody foreigners, we should have learned our lesson. No one gets away with making fun of the holy communist war.

The tour was over. 'Finish', he said, without looking at us. He walked away.



We went the other way. We visited the temple for the victims of the war (only the victims who were 'right', of course - what's new). It was a giant temple, with an impressive gate and dito pagoda. Size is power, after all. When I entered, I expected to see a Buddhist altar. However, there was no Buddha to be seen, nor any other deity - apart from the head, several meters high and covered with gold, of the highest God himself: Ho Chi Minh. It was civic religion in all its megalomania. I tried to suppress the feeling of nausea that was coming up.

If we don't want history to repeat itself, we need to find a different way of dealing with it. There is no good and bad. There are fear, hatred, hope, power, suffering, powerlessness, life and death - and they are universal. The aggressor is a victim, and vice versa - that is inherent to war. If we want to learn from history, we need to listen to different, competing stories, without judging - and acknowledge their legitimacy. We need to understand that there will always be competing stories, but the question is: will we use them as reasons to fight each other, or will we accept, even cherish them.

Sadly, at this place, the only story we were allowed to hear was a decades-old declaration of war. No place for suffering, for pity, and for compassion. No place for humanity.

Back to Saigon (I) - The Dutch Consulate

Four months ago, I first visited the city of Saigon (or Ho Chi Minh City, as it is called officially). The city had long figured in my imagination, mainly because of the musical Miss Saigon, which I loved when I was a romantic teenager. Since then, my opinion on the musical has changed significantly, but the name Saigon retained its special sound. Hence, visiting the place was a bit of a dream come true. Of course, in many ways Ho Chi Minh City in 2009 is completely different from Saigon in the 1970s, let alone the Saigon as I had imagined it. Yet, there was something strangely familiar about the place. The hustle and bustle, the traffic chaos, the wide range of commercial activities, the street life - it somehow felt as if I had experienced it before. Saigon/HCMC is a city that you either love or hate. Personally, I felt strongly attracted to its liveliness, its food, its history and architecture, and its joie de vivre. I much preferred it to other big Asian cities I had visited before, such as Phnom Penh, Jakarta and Kuala Lumpur, which I felt were less vibrant and more unfriendly.



When I first came to Saigon, I was at a crossroads. I had travelled for a couple of months, and I was wondering where to go and what to do next. I had had my share of Southeast Asia's backpackers' culture, and was not very eager to continue following the prefab trail. Moreover, my financial situation was gradually deteriorating, which meant that I had to choose between two options. I could continue travelling for another month or so, then go back home; or, alternatively, I could try to find a job somewhere in Asia and stay longer. As you know, I would eventually opt for the latter. At the time, however, I was still completely unsure about the near future. So I wandered through the streets of Saigon, mainly by foot, while contemplating different possibilities. With the exception of the obligatory War Remnants Museum, I did not visit any of the main sights in or around the city.

At some point, I met a British expat, who claimed to be working as a language teacher. He recommended Saigon as a place to live and work, as, according to him, teaching jobs were extremely easy to get. That was probably true. I cannot imagine a guy like he working as a teacher in Europe, but he had somehow succeeded in finding work here. He ordered his first large bottle of Tiger beer (0.66 litres) at 11 am, and by the time we said goodbye (and hour and a half later), he had managed to empty five bottles. In the meantime, he had made several sexist, even racist remarks about Vietnamese women ('You can't trust any of them. They're easy to f***, but when you wake up the next morning, your wallet's gone.'). He was highly interested in my field of study, and asked my opinion on a wide variety of issues somehow related to religion. He did not give me much time to answer though, as he constantly interrupted me to give his own 'opinion'. He was strongly anti-Islam, pro-BNP, and proudly declared his willingness to personally kick all those 'camel shaggers' out of 'his' country. He was, in short, his own caricature.

Staying in Vietnam? No, that wasn't exactly my plan. I was on my way to East Asia, I thought. Besides, the hustle and bustle of Saigon may be fun for a couple of days, but I did not really feel like staying there much longer. And so I travelled on, via tourist trap Nha Trang, to lovely Hoi An. The rest is history. I met Nhung, my girlfriend; I decided to stay; and I found part-time work teaching Japanese and English in Hoi An and Da Nang. Needless to say, she completely falsified the image of Vietnamese women that the British expat had drawn. Over the course of the past three and a half months, we got to know each other very well, and became more and more convinced of our relationship - even though, to put it mildly, some local people disapproved of it.

While living here, I learned many things about her country, her family, and culture. She, on the other hand, has never visited the country where I spent most of my life, nor has she met my family. Hence our wish to visit the Netherlands together. Luckily, we found cheap tickets online, so we decided to book for this August - not only because that is the time she has her summer holidays, but also because there will be a conference in Leiden at the end of the month, where I will present a research paper (on which I will write more some other time). First, we will visit my family in Groningen; then, we will move to Leiden, where I will attend the conference and present my paper; and finally, we will spend a few days in Rome, where we will visit a friend of mine, and do some sightseeing. It will be a great month, no doubt!

However, being a Vietnamese citizen, Nhung cannot just travel to the Netherlands like you and me. First, she needs to get a Schengen tourist visa, which is not very easy to get when you are from a 'poor' country. As I have written before, the amount of paperwork that has to be handed in to prove that you have the financial means to survive your stay in Europe (i.e., to show that you or your guarantors are relatively wealthy, so governments don't need to fear that you will stay and work illegally) is impressive. Moreover, the visa is expensive (three weeks' salary), and the application has to be made in person. That is no problem when you live in or near Hanoi or Ho Chi Minh City, where the embassy and the consulate are located, but it is highly inconvenient when you live in central Vietnam. If you do not feel like a bus or train journey that lasts more than 24 hours (obviously not very practical when you have a busy job), you have no choice but to get on a plane. And so it was that, after four months, I returned to Saigon by airplane, to visit the Dutch consulate and apply for a tourist visa for my girlfriend.
It was a beautiful Monday morning. We were both slightly nervous. We had breakfast in the narrow alleyway where we stayed. As anywhere in Vietnam, all around Saigon you can see people making food on portable stoves or grills on the street or pavement, and other people eating it while sitting on tiny plastic chairs. This street food tends to be better and much cheaper than the food you get in tourist restaurants. For a mere 10,000 dong (approximately $o.60) each, we had a plate of fried rice, with egg or meat. After we had finished eating our breakfast, we went to a nearby cafe for a cup of coffee. As I wanted to look as neat as I could, I accepted the offer of a local boy to polish my shoes.



We took a taxi to the consulate, located in a high office building in the vicinity of Saigon's Catholic cathedral. One of the things that most people who have never visited Southeast Asia do not realise is that its main cities are modern metropolises, filled with skyscrapers, state-of-the-art architecture, neon-lit streets, trendy Japanese and French restaurants, shiny SUVs and expensive department stores. As such, they are reminiscent of cities such as Tokyo, Shanghai and New York. That applies not only to Kuala Lumpur and Singapore, but also to Bangkok, Jakarta, Ho Chi Minh City and even, increasingly, Phnom Penh. Most of these cities have one or a couple of wealthy districts, where the urban upper and middle class work, shop and go out - seemingly oblivious to the great poverty that characterises life in other parts of the city.
We entered the office building. The floor and walls of the main hall were made of shining marble. We took the elevator to the ninth floor, where the consulate was located. It was hardly more than a small office. A bored security guard was sitting on a chair next to the entrance. He looked at us suspiciously, but did not say anything. We entered the hall, which was as small as your average student room. On the walls were posters with cliche images of tulips, windmills, Delft blue pottery and Miffy (Nijntje); in the corner, a TV showed a Dutch propaganda video. Queen Beatrix waved at us encouragingly. There were two office windows. Apart from us, there was a Dutchman, who was about to return to his country. He had just passed by to say goodbye, and give the lady at the window and her colleagues a box of chocolates. There were also two Vietnamese people, who had come to apply for a visa for one of them. The other seemed to be more interested in our visa application than in his friend's, judging from his shameless staring and eavesdropping.



We did not have to wait long. We went to the window, greeted the Vietnamese lady, and handed her the documents. Nhung's voice suddenly became very soft. She hardly dared look the woman in the eye, and used very polite language. The woman looked at her authoritatively. Her voice was sharp, her sentences short. I could not understand most of her words, but the tone of her voice was obvious. There was a significant difference in power and status between the two of them. The future of one of them depended on the other's willingness to submit her documents to those in charge of the decision. They knew it, and acted accordingly. 'Why do you fly to Moscow first?' she asked, angrily and, apparently, not understanding. 'Because we have a transit there...' 'Hm!' was her only response. (As if we could afford a direct flight...!) 'We may call you later, and you may be required to come back for an additional interview,' she informed Nhung. 'Yes, I understand. But as you see, we live in Hoi An, and I have to go back tomorrow to supervise exams. So in case you want to interview me, could you please contact me soon?' Nhung asked. 'We take the time we need! When we call you, you have to come here! It doesn't matter where you live. If we want an additional interview with you, you had better make it here. Period!' Her eyes were looking at Nhung piercingly. She reminded me of an eagle looking at a little rabbit.

I do not think she was an unfriendly person per se. I even have the feeling she was quite sympathetic to us, even though she did not show it. But she was playing her part well. Carefully instructed by her employer, the Dutch ministry of foreign affairs, she behaved as her job required her to behave: in an authoritative way, to the point of being downright rude. And, as such, completely in accordance with a state ideology that perceives non-Western visitors as potential parasites and threats to 'our' national unity and collective well-being, imaginary though it is. 'So you want to go to Holland? So you think you won the jackpot? Who the hell do you think you are, that we would allow you a visit to our beautiful land of milk and honey?' - that is the message her behaviour and tone conveyed, nothing less.

'So how do you know him?' she asked, as if it were any of her business. 'He also lives in Hoi An, and works at the same university as me,' Nhung replied. The woman looked at me. Out of nowhere, a friendly smile appeared on her face. All of a sudden, she didn't look like an angry primary school teacher anymore, but became a loving aunt. She switched to English: 'So you work here?' 'Yes, I do. I teach Japanese at Phan Chau Trinh University in Hoi An,' I replied. 'Would you like to register here?' 'Perhaps later, when we come back in September,' I said. She nodded, seemingly accepting. Then she continued talking to Nhung. The smile disappeared as quickly as it had appeared, and the tone of her voice changed completely. I know few actors who are able to switch between different emotions as effortlessly as this woman. She really was well conditioned. Authoritative and strict to Vietnamese visa applicants, friendly and polite to Dutch citizens.

In the end, institutionalised hostility notwithstanding, our application went well. They only required one extra document, which they allowed us to send by fax. Last Thursday, we received a phone call, and we were informed that the visa had been approved. Thanks to my parents' willingness to act as guarantors and submit pay slips, mainly, for in the end that is the most important criterion: money. No need for an additional interview, thank God. Hopefully, this week, one of Nhung's Saigonese friends will go to the consulate to pick up the passport, and send it to us. This August, then, we will visit the Netherlands. I am very much looking forward to it. But I do hope most people in the Netherlands will be a bit more welcoming and friendly than our government officials abroad. After all, I do hope my girlfriend will get a good impression of my country.

Aan het werk

Het begon afgelopen zaterdag, om zeven uur 's ochtends. Boem-boem-boem-boem-boem-boem. Het dreunde mijn droom binnen. Onrustig werd ik wakker. Stond er iemand heel hard op mijn deur te bonzen? Nee, dat was het niet. Het leek alsof er getimmerd werd. En flink ook. Het hele huis dreunde mee.

Daarna was het elke dag hetzelfde liedje. Om zeven uur begon de herrie. Je kon de klok erop gelijk zetten. Boem-boem-boem-boem-boem-boem. Het ging door tot een uur of elf, twaalf. Dan was het even stil, maar om een uur of één begon de ellende weer. Oordopjes hielpen geen donder. Het lawaai ging door merg en been. Ik vroeg me af wat ze in godsnaam aan het vertimmeren waren.

Vanmorgen was het nog erger dan de afgelopen dagen. Ik had het gevoel dat mijn plafond elk moment naar beneden kon komen vallen, zo trilde het. Boem-boem-boem-boem-boem-boem. Ik legde me er maar bij neer dat ik niet meer zou kunnen slapen, en liep naar buiten om te kijken wat er aan de hand was. Wat bleek: de karaoketent hiernaast wordt verbouwd. En hoe. Alle muren worden eruit gesloopt. Met hamer en beitel wordt elke baksteen kapot gehakt. Centimeter voor centimeter wordt het pand muurloos gemaakt.

Het goede nieuws: het lijkt erop dat de karaoketent failliet is, en plaatsmaakt voor iets anders. Het slechte nieuws: ik heb geen idee hoe lang dit nog gaat duren. Misschien dagen, misschien weken. Boem-boem-boem-boem-boem-boem. Ik doe mijn best kalm te blijven, maar dat lukt voor geen tierelier. Mijn halfslachtige pogingen om door middel van meditatie het geluid buiten te sluiten mislukken hopeloos.

De werkelijkheid zoals wij die ervaren is niets dan een illusie, zei de Boeddha. Dat zal best, maar mijn trommelvliezen denken daar toch echt anders over. En mijn hersenen ook, die door de evolutie zo geconditioneerd zijn dat ze bij luid geluid adrenaline aanmaken. Het gevolg is dat ik vooral een grote behoefte voel om even goed boem-boem-boem-boem-boem-boem op iemands hoofd te doen.

Tja, als je ergens wilt wonen, dan moet je je aanpassen aan de daar geldende normen en gebruiken, zo luidt het devies. Opstaan om een uur of zes, en beginnen met werken om zeven uur: het wordt hier gezien als de normaalste zaak van de wereld. Dat geldt dus ook voor slopers en steenhouwers. Geluidsoverlast voor de buren? Pardon? Geluidsoverlast, wat is dat? Een van de weinige zekerheden van het leven in Vietnam is de voortdurende aanwezigheid van lawaai. Wie daar niet aan kan wennen, heeft hier weinig te zoeken.

Maar deze indringende boem-boem-boem-boem-boem-boem is mij wat al te veel van het goede. Ze is een van de redenen dat ik de afgelopen dagen zo moe ben. Het lukt me ook maar niet om mij het Vietnamese dagritme eigen te maken. Ik ben slecht in vroeg naar bed gaan, en nog slechter in vroeg opstaan.

Die moeheid heeft met nog iets anders te maken: het weer. Ik ben nu op de kop af een half jaar in Zuidoost-Azië, maar een hitte als van de afgelopen dagen had ik nog niet meegemaakt. Vooral zondag en maandag was het erg. Het kwik naderde op sommige plaatsen de veertig graden, en de luchtvochtigheid was hoog. Nu ben ik normaliter niet bang voor een beetje warm weer, maar dit was toch wel pittig. Ik voelde me slap, en had moeite me te concentreren.

Gelukkig heb ik airconditioning in mijn slaapkamer. Met dit weer heb je buiten namelijk weinig te zoeken. Behalve als je naar je werk moet, natuurlijk. Hitte of niet, dan moet de zwarte pantalon aan, de nette schoenen, en een overhemd. Dan moet de helm op, en dan moet je door de trillende hitte naar Danang rijden. The show must go on. Want wie niet werkt, zal ook niet eten.

Ik ben nu zo'n twee maanden werkzaam als taaldocent. Het werk bevalt me prima, maar tegelijkertijd ook helemaal niet. Dat klinkt paradoxaal, dus dat zal ik even toelichten.

Het is leuk om te ontdekken dat je ergens goed in bent. Of, in dit geval, te herontdekken. Ik had natuurlijk al eerder part-time gewerkt als taaldocent. Van september 2004 tot juli 2005 gaf ik Nederlandse les aan het Japan-Nederland Instituut te Tokyo. Het was werk dat ik met veel plezier deed. Ik geloof ook dat ik het niet slecht deed, al is het niet aan mij om dat te beoordelen.

Dat was echter al weer een tijdje geleden, dus ik vond het toch spannend om weer voor de klas te gaan staan. Immers, Vietnamese studenten zijn geen Japanse studenten. Ik kan niet in noodgevallen terugvallen op de eigen taal van de studenten, zoals toen het geval was. En waar ik toen mijn moedertaal doceerde, ging ik nu talen doceren die ik me zelf ook op latere leeftijd had eigen gemaakt.

Maar mijn zenuwen waren nergens voor nodig, zo bleek al snel. Ik ben een goede leraar, al zeg ik het zelf. Ik ben enthousiast, geef met veel energie les, ben niet bang zonodig te improviseren, en houd mijn lessen afwisselend. Dat wil niet zeggen dat de lessen makkelijk zijn. Ik ben van mening dat uitdagende en actieve lessen een stuk leuker en leerzamer zijn dan het steeds maar weer opdreunen van dezelfde saaie zinnetjes. Het mag best pittig zijn - zolang de studenten maar het gevoel hebben dat ze fouten mogen maken en vragen mogen stellen, en er altijd tijd is om moeilijke dingen te herhalen of nader toe te lichten.

Mijn maandagklas kreeg ik als eerste. De groep is een ietwat ongelukkige mix van enerzijds veertienjarige pubers, en anderzijds universitaire studenten van in de twintig. Hormonen gieren in het rond. Het niveau wisselt, maar ligt over het algemeen behoorlijk hoog. We houden ons bezig met meer gecompliceerde grammaticale constructies, en doen behoorlijk pittige luisteroefeningen. Maar daar blijft het niet bij. Vietnamese studenten hebben namelijk een bedroevend gebrek aan algemene ontwikkeling. Dat geldt niet alleen voor gemiddelde, maar ook voor getalenteerde studenten. Hun kennis van wis- en natuurkunde reikt ongetwijfeld verder dan de mijne, maar daar staat tegenover dat ze hoegenaamd niets weten over de wereld buiten Vietnam. En dus geef ik ze behalve Engels ook les in aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer en CKV.

Gelukkig hangt er een wereldkaart in het klaslokaal. Telkens wanneer er in de tekst sprake is van een bepaald land, moet ik aanwijzen waar dat land ligt. Stereotiepen van verschillende landen worden niet herkend. In de Vietnamese perceptie zijn alle westerlingen namelijk één pot nat. Wanneer je vertelt dat Engeland toch echt flink verschilt van, pak hem beet, Italië, word je met grote ogen aangekeken. Nu we het er toch over hebben: het woord prejudice was een van de weinige woorden waarvan het me maar niet lukte de betekenis duidelijk te maken. Misschien omdat Vietnamese studenten op school netjes les krijgen in vooroordelen, zonder ooit te leren wat dat zijn.

De onwetendheid neemt schrikbarende vormen aan. Maandag kwamen we te spreken over het dagboek van Anne Frank. Het volgende zinnetje moest worden ingevuld: 'Written by a fifteen-year-old Dutch [sic!] girl during World War II, The diary of Anne Frank _______ (sell) 25 million copies ______ its publication in 1947.' De juiste antwoorden zijn natuurlijk 'has sold' en 'since', maar het gaat me nu even niet om de grammatica. Waar het me om gaat is dat, toen ik vervolgens vroeg wie dit boek gelezen heeft, het stil bleef. Sterker nog: ook toen ik vroeg wie van de studenten wel eens van Anne Frank gehoord had bleef het stil. Mijn volgende, logische vraag was: wanneer werd dit boek geschreven? '1920', probeerde iemand. Men bleek nauwelijks iets te weten over de Tweede Wereldoorlog, ondanks het feit dat die toch ook invloed heeft gehad op de Vietnamese geschiedenis. Over de Holocaust wist men eveneens weinig tot niets. Toen ik vertelde dat binnen een paar jaar tijd zes miljoen joden systematisch vermoord zijn, keek men mij aan alsof men het in Keulen hoorde donderen.

Met mijn dinsdagklas heb ik het nog niet over dit soort dingen, want mijn dinsdagklas is net begonnen. In deze klas zitten naast tieners en studenten ook een paar mensen van middelbare leeftijd. Ik mag ze graag: ze doen hun best en zijn actief. Hun kennis van de Engelse taal was enkele weken geleden nog zo goed als nul, maar inmiddels kunnen ze zich voorstellen, tot honderd tellen, en eenvoudige tekstjes lezen. Dat werkt motiverend, ook voor de docent. Dat in de eerste weken een paar mensen afhaken is helaas onvermijdelijk - dat geldt voor elke taalcursus.

Op woensdagavond had ik, tot voor kort, een klas ter voorbereiding op het TOEIC-examen. De studenten studeerden allemaal aan de Danang University of Economics, en hadden gezamenlijk besloten om deze test te gaan doen. Ik was verantwoordelijk voor de voorbereiding op het onderdeel luistervaardigheid. Gezamenlijk luisterden we naar voorbeeldgesprekken, om daarna de mogelijke antwoorden te bespreken. De studenten (allemaal meiden, op één na) werkten hard en geconcentreerd. Het was mijn favoriete les.

Echter, vorige week dinsdagavond werd ik plotseling aangesproken door de dame die de school runt. 'Sorry, je woensdagavondles is geannuleerd,' zei ze. 'Morgen?' vroeg ik. 'Nee, permanent. De studenten zitten allemaal in het laatste jaar van hun studie, en hebben het nu te druk met hun afsluitende tentamens. In augustus willen ze weer verder gaan.'

Krijg nou de hik. En ze waren nog wel tevreden over de lessen... Hoe kun je nou halverwege een cursus en masse weglopen? Ik begrijp dat ze het druk hadden met hun tentamens, maar hadden ze zich dat echt niet twee maanden eerder kunnen bedenken!?

Maar wat ik helemaal schandalig vind is dat ik een dag van tevoren pas verneem dat ik voortaan wat anders mag gaan doen op woensdagavond. Ik heb al zo weinig lessen, en dan is dit toch een serieuze financiële tegenslag. Buiten dat vind ik het simpelweg geen stijl om zo met je werknemers om te gaan. Ik houd rekening met mijn school, ik ben flexibel, ik pas mijn rooster aan hen aan. Ik heb nota bene werkzaamheden aan een andere school stopgezet omdat deze roostertechnisch lastig te combineren waren met deze werkzaamheden - ondanks het feit dat ik daar iets meer verdiende. Je toont loyaliteit, en wat is je deel? Last-minute afzeggingen, en dientengevolge minder inkomsten.

Deze school is daarin verre van uniek. Ik heb het eerder geschreven: de meeste Vietnamezen zijn gezegend met een goed ontwikkeld pragmatisme en improvisatievermogen. Daar staat tegenover dat geen afspraak heilig is. Voor wie zijn brood probeert te verdienen middels part-time lesgeven, en bovendien hecht aan een vast weekritme, is dat bij vlagen frustrerend. Ook de eerdere school waar ik doceerde had er een handje van lessen af te zeggen of te verplaatsen.

Deze week werd ik plotseling gebeld door een mij onbekende talenschool. Of ik misschien op zaterdagochtend les kon geven. Al haar Amerikaanse docenten waren plotseling verdwenen, zo jammerde de jongedame (wie kaatst kan de bal verwachten, dacht ik onwillekeurig). Men wilde mij daar om kwart voor acht op de stoep hebben staan. Ik heb vriendelijk bedankt. Ik ga niet op zaterdag om zes uur opstaan - zeker niet als ik de avond tevoren tot half negen les moet geven. Punt uit.

Men had ook een les om half tien in de aanbieding. Ik mag kinderen van een jaar of tien, twaalf gaan lesgeven. Dat heb ik één keer eerder gedaan, en het beviel me geenszins. Bij oudere studenten hoef ik weinig of geen moeite te doen om hun aandacht bij de les te houden. Dat gaat vanzelf. Maar dit was me toch een stelletje hyperactieve krengen, daar kon zelfs ik niet tegenop toneelspelen. En wat wil je ook? Kinderen op zaterdag- en zondagmiddag naar de Engelse les sturen, wat voor ouder ben je? Alleen omdat het reguliere onderwijs zo beroerd is dat ze daar niets leren? Of misschien toch ook omdat de ouders geen zin hebben om hun stuiterende, Red Bull-slurpende grut voortdurend om zich heen te hebben...?

Ik heb desalniettemin toegestemd. Vooral omdat ik hoop dat deze school me aan een paar extra lessen kan helpen, ook op doordeweekse dagen. En wie weet, misschien heb ik de vorige keer het bijltje er wat al te makkelijk bij neergegooid. Ik vind kinderen namelijk best leuk, en ik kan het meestal prima met ze vinden. Dan zou ik toch ook in staat moeten zijn van de Engelse les een feestje te maken... Het is een tweede poging waard. Maar helemaal gerust ben ik er niet op, eerlijk gezegd.

Gelukkig hoef ik niet elke dag naar Danang. Ik werk twee avonden per week (donderdag en vrijdag) voor het Japanese Training Centre (日本語教育センター) van Phan Chau Trinh University in Hoi An. Daar geef ik Japanse conversatieles. Japans is een mooie taal, en ik doceer het met plezier. Dat de faciliteiten van deze betrekkelijk nieuwe universiteit in elk opzicht een universiteit onwaardig zijn neem ik daarbij voor lief. Elementaire zaken als een CD-speler en een kopieermachine ontbreken. Erger: de collegezalen zijn niet voorzien van airconditioning, hetgeen betekent dat wanneer ik college geef mijn overhemd binnen de kortste keren doorweekt is. Over de hoogte van mijn salaris zal ik het maar helemaal niet hebben.

Daar staat tegenover dat dit de eerste keer is dat ik Japanse taalcolleges verzorg, en dat is absoluut een waardevolle ervaring. Het is leuk om te merken dat het voor het doceren van conversatie helemaal niet nodig is om de taal van de studenten te spreken. Sterker nog: er is veel voor te zeggen dat de docent zich beperkt tot het spreken van de taal die aangeleerd wordt. Hooguit een enkele keer is er een woord dat vertaling behoeft. Maar over het algemeen voldoen de meegebrachte voorwerpen, het bord, gebarentaal, en de Japans-Vietnamese woordenlijst prima. Het is juist wel goed dat de studenten tijdens deze les gedwongen worden hun Japans te oefenen, en niet kunnen terugvallen op Vietnamees. Mochten ze vragen hebben over de grammatica, dan kunnen ze die altijd aan de Vietnamese docente vragen van wie ze op andere avonden les hebben. Maar voor het oefenen van spreekvaardigheid zijn ze bij mij aan het juiste adres.

Helaas verloopt ook deze cursus niet vlekkeloos. Nog afgezien van de gebrekkige voorzieningen is er het probleem van de Japanse taal. Die is namelijk verdomd moeilijk, zeker voor studenten die geen taalgevoel hebben en/of niet op jongere leeftijd een vreemde taal hebben leren spreken en/of simpelweg lui zijn. De eerste maand zit er op, en er is nu reeds sprake van een serieus niveauverschil tussen de goede en de mindere studenten. De goede studenten (niet toevallig degenen die ook Engels spreken, zo zag ik toen ik recentelijk als vrijwilliger de English club bezocht) lezen en schrijven inmiddels de fonetische alfabetten hiragana ひらがな en katakana カタカナ , kunnen zich voorstellen, en zijn in staat simpele vragen te beantwoorden. Zo hoort het ook, na een maand studie (drie lessen per week). Maar helaas: er is een aantal studenten dat denkt Japans te kunnen leren zonder de lessen voorbereiden. Forget it.
Vooralsnog redden ze zich wel, maar dat komt omdat het tempo van de lessen eigenlijk te laag ligt. Op verzoek van de economische faculteit (waar het centrum onder valt), welteverstaan. Een universiteit wordt in het überkapitalistische Vietnam namelijk gerund als een commercieel bedrijf. Wie levensvatbaar wil zijn, moet zichzelf kunnen bedruipen. Meer dan dat: het doel is niet quitte spelen, het doel is winst maken. Wat er vervolgens met die winst gebeurt... Tja. Laten we het daar maar even niet over hebben.

Hoe het ook zij: men wil dat wij de lessen makkelijk houden, opdat zoveel mogelijk studenten mee kunnen komen. Dat je daarmee mogelijk de goede studenten van je vervreemdt wil er hier niet in. Dat het Japans nu eenmaal geen speeltuintaal is die je je een-twee-drie eigen maakt gelooft men wel, maar het winstoogmerk weegt nu eenmaal zwaarder dan de academische kwaliteit. 'Rustig aan', drukt men mij dan ook regelmatig op het hart. 'Ga niet te snel.'

Desalniettemin lijkt het onvermijdelijke ook hier het geval: een aantal studenten houdt het na de eerste maand voor gezien. Er is geen enkele reden om daar treurig over te zijn. Sommige studenten hebben simpelweg te weinig taalgevoel en/of zijn te lui om zich een taal als het Japans eigen te maken. Tant pis, gaan we lekker door met de studenten die wel gemotiveerd zijn. Maar het gevolg is wel dat de twee groepen mogelijk samengevoegd worden. Ik heb daartegen geprotesteerd: vijfentwintig à dertig studenten per klas is al te veel, vijftig à zestig is ronduit belachelijk. Maar wanneer men mij vervolgens vertelt wat het lesgeld is dat de studenten moeten betalen, en daaraan toevoegt dat het wel rendabel moet blijven, sta ook ik met mijn mond vol tanden.

Ik heb de afgelopen maanden twee dingen geleerd. Ten eerste: ik ben een getalenteerde docent. Mijn lessen zijn boeiend en afwisselend, en ik ben goed in staat dingen uit te leggen. Dat is goed nieuws. Het sterkt mij in mijn ambitie over een aantal jaar als universitair docent ergens werkzaam te zijn.

Ten tweede: ik heb geen zin meer in dit soort onduidelijkheid en onzekerheid. Ik wil een min of meer stabiele baan, met een stabiel inkomen. Ik heb geen zin meer om bij amateuristische talenschooltjes te moeten bedelen voor een lesje meer of minder. Ik heb drie diploma's van gerenommeerde universiteiten, cum laude nog wel, en ik vind eigenlijk dat het zo langzamerhand eens tijd wordt om mijn opleiding en talent te gelde te maken. Niet omdat ik nou zo graag stinkend rijk wil worden, maar wel omdat ik gewoon eens voor twee tientjes in een sjiek restaurant wil kunnen eten zonder mij schuldig te voelen, een rondje wil kunnen geven, mijn vriendin een mooi cadeau wil kunnen kopen, of een leuke weekendtrip wil kunnen maken. Dat zit er op dit moment allemaal niet in.

Als ik alleen was, dan was ik nu op het punt aanbeland waarop ik me achter mijn oren krabde, en me afvroeg of het niet eens tijd was om nog een rondje Laos en Yunnan te maken, en dan naar huis te gaan. Maar alles is anders dan een paar maand geleden, want ik ben niet alleen. Ik heb iemand ontmoet met wie ik graag nog even verder ga. Dat is een goede reden om hier wat langer te blijven.

De vraag is alleen: wáár blijven we? In Hoi An, elders in Vietnam, of elders in de regio? Ik voel weinig loyaliteit jegens mijn huidige werkgevers, dat zult u begrijpen. Ik heb geen enkele rechten (als ik ziek word, zit ik zonder inkomen), krijg weinig betaald, heb een onregelmatig rooster en word steeds weer geconfronteerd met wijzigingen en afzeggingen. Ik vertel mezelf dat de arbeidsmarkt in Hanoi of Ho Chi Minh Stad mij een stuk gunstiger gezind zal zijn.

Maar is dat wel zo? Tot voor kort zaten alle scholen in Danang- toch ook een ambitieuze, internationaal georiënteerde miljoenenstad - te springen om buitenlandse docenten. Het deed er niet toe of je wel of niet de juiste dipoma's bezat: er was veel vraag naar docenten Engels, want iedereen wilde (zijn kinderen) Engels (laten) leren. Zodoende verzekerde de dame van de eerste talenschool mij dat het aantal uren dat ik zou kunnen maken in de zomer ongetwijfeld flink toe zou nemen, omdat scholieren dan vakantie hebben - en dus tijd om Engels te studeren. Maar wat wil het geval? De zomervakantie is reeds begonnen, maar bij de gemiddelde school is het aantal nieuwe aanmeldingen op de vingers van één hand te tellen. De verklaring is simpel. De ecomische crisis heeft ook Vietnam getroffen, en de middenklasse is een stuk terughoudender geworden waar het gaat om het besteden van geld aan niet-noodzakelijke zaken. Talenscholen kunnen de beloftes die ze hun docenten gemaakt hebben helemaal niet waarmaken.

Dat zeggen ze natuurlijk niet. Ze wekken de indruk - op internetsites en in gesprekken - dat het ze voor de wind gaat. Men belooft je terug te bellen (en doet dat vervolgens niet), of men scheept je af met een slap excuus. De werkelijkheid is daarentegen simpel: het aantal mensen dat Engels leert ligt een stuk lager dan vorig jaar, terwijl het aantal buitenlanders dat op de bonnefooi naar Vietnam reist om daar een baantje als taaldocent te krijgen juist is toegenomen. Dat is slecht voor onze onderhandelingspositie.

Eergisteren gebeurde er iets onverwachts. Ik zag plotseling een vacature voor een AiO-plaats. In Leiden nog wel. Het is niet de eerste keer, en het zal niet de laatste keer zijn, maar deze zag er toch wel bovengemiddeld interessant uit.

De hamvraag is nu natuurlijk: ga ik solliciteren, of wacht ik nog een jaar. Ik weet natuurlijk ook wel hoe dun de AiO-plaatsen in mijn vakgebied gezaaid zijn. Zou ik de baan krijgen, dan betekent dat dat ik eindelijk kan doen wat ik het liefste wil doen: wetenschappelijk onderzoek, verder studeren, schrijven, wellicht college geven - en daar nog fatsoenlijk voor betaald krijgen ook. Echter, het betekent ook dat onze relatie wel heel snel heel serieuze vormen aanneemt, en dat we een lange, bizar dure bureaucratische (en mogelijk, God verhoede het, juridische) procedure moeten doorlopen, teneinde samen te kunnen leven. Het idee een dergelijke, op xenofobie gestoelde, vernederende immigratieprocedure te moeten doorlopen, en mogelijk vele maanden gescheiden te moeten leven, staat me behoorlijk tegen. Ergens heb ik iets van: Nederland, naargeestig en bang landje dat je bent, je kan mijn rug op. Maar aan de andere kant hou ik van Leiden en haar universiteit, en zou ik me er stiekem best wel graag willen vestigen. Maar dan wel samen.

Enfin. Eerst maar eens proberen om een toeristenvisum te krijgen, zodat we deze zomer een bezoek aan Nederland kunnen brengen, en dan zien we wel weer verder. We hebben alle benodigde papieren inmiddels verzameld. Overmorgen vliegen we naar Ho Chi Minh Stad, waar het Nederlandse consulaat zich bevindt. We blijven er drie nachten; dinsdagmiddag vliegen we weer terug.

De vragen blijven nog even onbeantwoord.

Tijd om naar bed te gaan. Morgenochtend word ik vermoedelijk weer vroeg mijn bed uit gedreund.

Vrijheid

I.

Het zal u niet ontgaan zijn: deze week vinden de verkiezingen voor het Europees Parlement plaats. Kiezers in Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben vandaag het spits afgebeten, andere landen volgen in de komende dagen. Aanstaande maandag kennen we de nieuwe opmaak van het Europees Parlement.

Het wereldwijde web heeft mij in de gelegenheid gesteld de campagne in Nederland vrij intensief te volgen. Helaas heeft de vraag wat de verschillende partijen in het Europees Parlement willen bereiken, en welk beleid ze voorstaan, bijzonder weinig aandacht gehad. De hele verkiezingen werden gereduceerd tot een enkele multiplechoicevraag:

Bent u:
a) voor Europa (stem D66 of GroenLinks)
b) tegen Europa (stem SP of PVV)
c) voor Europa, maar u durft het niet toe te geven (stem VVD, PvdA of CDA)
d) politiek apathisch (stem niet)

Die vraag is natuurlijk misleidend, daar ze suggereert dat het Europees Parlement iets te zeggen heeft over zijn eigen invloed. Dat heeft het helemaal niet. Het Europees Parlement heeft iets te zeggen over landbouwsubsidies, klimaatbeleid, wetgeving op het gebied van veiligheid en privacy, concurrentie en privatisering, enzovoorts. Het heeft daarentegen geen enkele zeggenschap waar het gaat om het al dan niet invoeren van het Verdrag van Lissabon, het al dan niet aanstellen van een Europese minister voor buitenlandse zaken, of het al dan niet toelaten van Turkije tot de EU. Dat wordt besloten door nationale overheden. De vraag 'meer of minder Europa' is daarom volstrekt irrelevant, daar het Europees Parlement daar helemaal niets over te zeggen heeft. Desalniettemin ging daar de campagne over.

Als ik de Nederlandse media mag geloven, zijn anti-Europese scepsis en politieke apathie wijdverspreid in Nederland. Zo'n zestig procent van de stemgerechtigden heeft niet gestemd. 'Brussel' wordt voorgesteld als log, bureaucratisch, ondemocratisch, zelfs corrupt. De mythe dat 'meer Brussel' onverenigbaar is met 'het Nederlandse belang' (wat dat ook moge zijn) vindt overal weerklank. Op die wijze wordt door opportunistische politici geappelleerd aan nationalistische sentimenten, terwijl ze donders goed weten dat de zaak veel gecompliceerder ligt.

Natuurlijk heeft u een punt wanneer u zegt dat de Europese besluitvorming niet democratisch genoeg verloopt. Maar, zoals ik eerder betoogd heb, dat los je niet op door te stemmen op een partij die leeft van sappige oneliners, laat staan door helemaal niet te stemmen. Stemmen op een partij die concrete voorstellen doet om de besluitvorming te democratiseren lijkt me een stuk effectiever.

Laat ik het anders zeggen. Ik ben blij dat ik mag stemmen. Dankbaar zelfs. Ik ben blij dat ik een piepklein stemmetje heb waar het gaat om beslissingen die ons allemaal aangaan - en onze kinderen bovendien. Ik maak me geen illusies aangaande de invloed van die stem. Die is uitermate beperkt, dat weet ik ook wel. Maar toch: ik heb het recht mijn stem uit te brengen. Dat recht is een historische verworvenheid.

Het gaat om veel meer dan alleen met een potlood een vakje rood kleuren. Het gaat om het recht mij te verdiepen in problemen die spelen, en daar een mening over te hebben. Het gaat om het recht om die mening te uiten. Het gaat om het recht daarover te schrijven. Het gaat om het recht op facebook links te plaatsen naar sites, waarop meningen worden verkondigd die misschien niet elke machthebber welgevallig zullen zijn. Het gaat om het recht dat te kunnen doen zonder te hoeven vrezen voor je eigen veiligheid. Het gaat om de fundamentele vrijheid te staan waar je voor staat, en daar voor uit te komen. Het gaat om de vrijheid te zijn wie je bent, en uit te dragen waar je in gelooft, zolang je andere mensen daarmee geen kwaad berokkent.

'Gaap', hoor ik sommigen onder u zeggen. 'Mooie woorden hoor. Maar wel een beetje uitgekauwde clichés, nietwaar? Ja, we hebben die vrijheid. Hartstikke leuk. Maar daarmee zijn onze problemen nog niet opgelost.'

U zult mij niet horen zeggen dat democratie alle problemen oplost, integendeel. Ik heb ook wel eens tijdens kroegdiscussies beweerd dat democratie een gevaarlijk politiek systeem is, dat de massa er te dom voor is, en dat de stap van democratie naar dictatuur een kleine is (lees Plato er nog maar eens op na). Daar ben ik inmiddels wel wat van teruggekomen, maar ik maak me zeker zorgen over de recente opkomst en populariteit van een neo-fascistische partij in Nederland. Ik maak me ook zorgen over de invloed van hypes, en het gemak waarmee mythen zich verplaatsen in massamedia wier voornaamste doel het bereiken van zoveel mogelijk kijkers c.q. lezers is. Maar dat is nog geen reden om het kind met het badwater weg te gooien.

'Europa' wordt de laatste tijd geregeld voorgesteld als een mislukt project. Europese samenwerking en solidariteit hebben de afgelopen vijftig jaar geleid tot welzijn en welvaart, tot duurzame vrede (en dat in een continent dat tot voor kort geplaagd werd door verwoestende oorlogen), tot bescherming van grondrechten, tot vooruitgang en vrijheid. Desalniettemin klaagt de verwende Nederlandse kiezer steen en been, zonder precies te weten waarover, en gooit meer dan de helft van de kiezers hun stembiljet ongebruikt in de prullenbak.

Vrijheid en democratie zijn niet zo vanzelfsprekend als ze lijken. Het gaat niet alleen om stemrecht: het gaat ook om transparante besluitvorming, bescherming tegen machtsmisbruik, en de vrijheid om je eigen identiteit vorm te geven en jezelf uit te drukken. Die vrijheid is uitermate kwetsbaar. Dat zie je al in het huidige Nederland, waar etnische en religieuze minderheden met de nek worden aangekeken en structureel worden gedemoniseerd, hetgeen ze beperkt in de vrijheid hun eigen identiteit vorm te geven. Democratie is eveneens kwetsbaar, omdat ze in potentie haar eigen dood faciliteert. Dat is inherent aan het systeem, dat weet ik wel. Maar het betekent wel dat wanneer we al te onverschillig met onze democratische verworvenheden omspringen, we ze zomaar kunnen kwijtraken.

'Ach nee, dat gebeurt niet in Nederland. Wij hebben al zo'n lange democratische geschiedenis, die is wel veilig', zult u misschien zeggen. Tja, dat dachten ze in Italië ook. Maar dat land, nota bene een van de founding fathers van de vroegste voorloper van de EU, heeft inmiddels geen onafhankelijke nationale media meer, wordt geleid door een door en door corrupte maffiabaas die zijn eigen juridische onschendbaarheid per wet heeft geregeld, en is zover gezonken dat kritische journalisten direct hun baan verliezen. Wie garandeert ons dat een dergelijke ontwikkeling Nederland bespaard zal blijven?



II.

De term vrijheid heeft in Nederland de afgelopen jaren een beangstigende inflatie doorgemaakt. De partij die zich van oudsher profileerde als liberaal (ergo: als voorvechter van vrijheden) heeft zich tijdens de vorige kabinetsperiode ontpopt als een conservatief-nationalistische partij, die vrijemarktkapitalisme meent te kunnen koppelen aan cultuurprotectionisme en een populistisch anti-migratiebeleid. De vrijheid waar de VVD voor staat is beangstigend selectief: alleen wie genoeg centen heeft, en over het juiste paspoort beschikt, mag zijn eigen keuzes maken.

En wat doet men nu? In een wanhopige en tot mislukken gedoemde poging aandacht te trekken stelt de lijsttrekker dat de vrijheid van de meningsuiting zover moet reiken, dat men de Holocaust mag ontkennen. Nee, Rutte, vrijheid van meningsuiting betekent níet dat eenieder zich te buiten mag gaan aan racistische grofheden en beledigingen. Je maakt een karikatuur van de discussie. Vrijheid gaat om iets veel fundamentelers dan het al dan niet ontkennen van de Holocast, of het al dan niet mogen publiceren van racistische spotprents. Vrijheid betekent: je kunnen vestigen waar je je thuis voelt, met de partner van je keuze; beschermd worden tegen uitbuiting en discriminatie, ook als je niet 'de juiste papieren hebt'; je eigen (religieuze) identiteit vormgeven, ook als de meerderheid van de bevolking die identiteit niet deelt; gelijke mogelijkheden krijgen, ook al ben je economisch achtergesteld, ook al ben je vrouw, en ook al draag je een hoofddoek. Die vrijheden worden stuk voor stuk bedreigd. In Nederland, welteverstaan.

Immers, de VVD is inmiddels rechts ingehaald door de platinablonde kruisvaarder uit Venlo. Mensen die van mopperen houden, en verlangen naar een overzichtelijke, zwartwitte wereld, omhelsen hem en masse, als ware hij de Verlosser zelve. Waarom? Omdat hij een zondebok schept, luid en duidelijk; omdat hij zichzelf profileert als martelaar van het vrije woord (en door sensatiebeluste journalisten zo neergezet wordt); omdat hij grofheden en spitsvondigheden creatief combineert; en omdat hij slim meelift met de mythe van de tweedeling tussen 'de burger' en 'de regenten'. Het is natuurlijk te grof voor woorden: de man wil religieuze geschriften verbieden (verbranden, zelfs - het lijkt de inquisitie wel); predikers en opiniemakers hun vrijheid van meningsuiting ontnemen; sommige Nederlandse staatsburgers hun nationaliteit ontnemen en ze deporteren naar een ander land; mensen de fundamentele vrijheid hun eigen identiteit vorm te geven ontzeggen; het vluchtelingenverdrag van Genève door de plee spoelen; religieuze gebouwen en scholen sluiten (selectief, natuurlijk); enzovoorts - maar heeft niettemin het lef zich luid jammerend op te werpen als voorvechter van 'vrijheid', en als slachtoffer van een 'cordon sanitaire'.


Geert W., geen enkele Nederlandse politicus heeft zoveel media-aandacht gehad als jij het afgelopen jaar, en jij durft te spreken over een 'cordon saintaire'? Geen enkele politicus trekt zich zo weinig aan van fundamentele grondrechten en doet zulke radicale voorstellen tot het beperken van vrijheid als jij, en jij noemt jezelf voorvechter van vrijheid? Verkrachter van vrijheid, zul je bedoelen. Je tong is gespleten, je agenda wordt verhuld door de mooie woorden van je apologeten. Maar mij hou je niet voor de gek. Je hebt natte dromen van een terroristische aanslag in Nederland, opdat je dan de macht naar je toe kunt trekken. Je wilt hier een totalitaristische politiestaat stichten, waaruit alle 'vreemde' elementen gezuiverd worden, goedschiks dan wel kwaadschiks. Je hebt genocidale ambities, en je uit ze ook, onverbloemd, in je pleidooien voor etnische zuivering - maar je tegenstanders putten zich uit in apologetische verklaringen voor je succes. 'Hij heeft wel een punt', 'de soep wordt niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend', enzovoorts. Ik ben niet zo optimistisch als zij. Hoe heter de soep, hoe groter de angst van het volk, hoe groter jouw macht. Zoveel is duidelijk. Je zaait angst, om macht te kunnen oogsten.

Vrijheid is geen spelletje, en geen vanzelfsprekendheid. Vrijheid is niet vrijblijvend. Vrijheid is meer dan een theoretisch concept, het is een existentiële waarde. Vrijheid is dat je bent wie je bent en dat uiten kunt, zonder angst. Vrijheid is dat ik deze weblog mag schrijven, en dat u hem mag lezen. Vrijheid kan niet bestaan zonder tolerantie, zonder de acceptatie van het feit dat de ander anders is, anders denkt, en anders handelt dan jij.

De Partij voor de Vrijheid verhoudt zich tot vrijheid zoals water zich verhoudt tot vuur. De PVV is, fundamenteel, een anti-vrijheid partij.


III.


Ik heb een Iraanse kennis, Hossein Derakshan. Evenals ik volgde hij zijn master aan SOAS. Hij is een van de meest invloedrijke bloggers van Iran, en schreef columns en opiniestukken voor verschillende kranten, waaronder The Guardian. Sinds drie maanden zit hij vast in een Iraanse gevangenis. Niemand weet waar hij zit en hoe het met hem gaat. De reden voor zijn gevangenschap: hij had een bezoek gebracht aan Israël, en daarover geschreven op zijn weblog. Hij wilde de wederzijdse demonisering aankaarten, en aantonen dat in Israël ook prima mensen wonen. De aanklacht: spionage. Daarvoor staat in Iran de doodstraf.

'Ja, maar dat is Iran,' zult u zeggen. 'Dat kun je niet vergelijken met Nederland. Dat is een schurkenstaat.' Misschien. Ik wil niet zeggen dat Nederland het risico loopt een tweede Iran te worden. Ik wil alleen maar aantonen dat vrijheid fragiel is. Hossein had een Canadees paspoort. Hij studeerde in Londen. Hij schreef al jaren over Iran en het regime aldaar, nota bene behoorlijk apologetisch en nationalistisch. Maar een simpel reisverslag over een bezoek aan Tel Aviv kostte hem zijn vrijheid, en heel misschien, God verhoede het, zijn leven.

Het gaat uiteindelijk om hetzelfde: ben jij bereid de ander zijn mening, zijn leven, en zijn identiteit te gunnen - ook als die niet in jouw straatje passen, ook als die jouw geloof onderuit halen? Wilders en Ahmadinejad hebben meer gemeen dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Beide legitimeren hun macht aan de hand van een kunstmatig, zorgvuldig gecreëerd vijandbeeld. Beide doen hun uiterste best tegenstanders tot zwijgen te brengen. En beide werpen zich op als nationalistische vrijheidsstrijders, die het beste voorhebben met de 'gewone burger'.

Ik woon sinds kort in een land dat geen democratie kent. De vrijheid van meningsuiting is uitermate beperkt. Er is geen transparante besluitvorming, en corruptie en nepotisme zijn aan de orde van de dag. Journalisten die misstanden proberen aan te kaarten verdwijnen achter de tralies. Iedereen wantrouwt iedereen, want de muren hebben oren. Goed leiderschap is zeldzaam.

Zwijgen is goud. Wanneer je keer op keer hoort dat je moet uitkijken met wat je schrijft of zegt, pas je vanzelf zelfcensuur toe, zo heb ik de afgelopen tijd ervaren. Ik probeer hier zoveel mogelijk low-profile door het leven te gaan. Ik vertel zo min mogelijk mensen in welk vakgebied ik een masteropleiding heb gedaan. Ik twijfel zelfs over deze alinea's. In elk geval is het geen toeval dat ik dit stuk in het Nederlands schrijf, en niet in het Engels.

Paranoia? Allicht. Wie zich niet vrij weet, wordt vanzelf bang. Maar dat ik in de gaten gehouden word is evident. In de eerste plaats omdat alle buitenlanders die zich in Vietnam vestigen in de gaten worden gehouden, ten minste zijdelings. Maar buiten dat ben ik zo naïef geweest om een drietal boeken te bestellen bij amazon.com, over religie en kritische theorie. Die boeken zijn spoorloos verdwenen. Boeken die mensen aanzetten tot kritisch denken zijn niet welkom, zo blijkt. Datzelfde geldt voor het t-shirt dat ik besteld had bij de Europese Groene Partij. Daarop stond met koeienletters de leus: 'Think big, vote green'. De boodschap 'vote' is er niet een waar het regime hier op zit te wachten. Hopsakee, in de prullenbak.

Het bannen van boeken is de eerste stap, het snoeren van monden de tweede. Regelmatig worden hier partijen boeken uit de handel genomen. Dan hebben we het niet over radicale politieke pamfletten, maar over abstracte filosofische exercities. Ook die worden teruggehaald. Een volk dat denkt, dat kunnen de leiders niet gebruiken.

Ik heb besloten niet al te veel zelfcensuur toe te passen. Ik heb deze wereld lief, ook al hebben we er een puinhoop van gemaakt. Ik wil haar veranderen. En dus wil ik schrijven. Over Nederland, over Europa, en ook over Vietnam. Maar ik merk dat de gevoelens van paranoia - gevoed door het feit dat de wetenschappelijke werken die ik besteld had door de douane zijn geconfisceerd, alsmede het t-shirt van de Groene Partij - iets met me doen. En ik merk, verdomd als het niet waar is, dat mijn identiteit direct samenhangt met mijn politieke ideeën. Wanneer ik niet mag studeren, nadenken, en mijn gedachten delen met anderen, ben ik niet meer dezelfde ik. Als ik geen kritiek meer mag hebben en uiten, verlies ik een belangrijk deel van mijn identiteit. Vrijheid van menigsuiting is voor mij van existentieel belang, zo realiseer ik me voor het eerst.

Vrijheid is een groot goed. Laten we in godsnaam ophouden de term te misbruiken.

Een politicus die oproept een heilig boek te verbieden, maar tegelijkertijd claimt een strijder voor het vrije woord te zijn, spreekt met gespleten tong. Geert W. misbruikt de vrijheid, om deze vervolgens om zeep te helpen. Mensen die op zijn partij stemmen - uit gemakzucht, xenofobie, nostalgie, klaaglust, domheid, wat dan ook - dienen zich de ogen uit hun kop te schamen. Vrijheid en democratie zijn verdomde kwetsbaar. Daar moeten we zorgvuldig en verantwoordelijk mee omgaan. Die moeten we koesteren.


IV.

Ik wil dit betoog graag afsluiten met enkele hoopgevende, wijze woorden. Het zijn de woorden die de Amerikaanse president Barack Obama gisteren sprak tijdens zijn toespraak op de universiteit van Cairo. Ik raad u van harte aan de hele speech te lezen, want het is een fraai voorbeeld van hoe het óók kan: het benadrukken van overeenkomsten in plaats van verschillen, en het scheppen van hoop in plaats van het zaaien van angst. Daar kunnen veel mensen nog wat van leren. Voor nu wil ik, in het kader van voorgaande overwegingen, graag het volgende fragment met u delen. Obama spreekt hier overtuigend over het belang van vrijheid en democratie voor ons aller welzijn, en hoe deze niet kunnen bestaan zonder tolerantie en de acceptatie van verschillen. Pluralisme in plaats van polarisatie. Mogen zijn woorden weerklank vinden wereldwijd. Moge de hoop zegevieren over de angst - ook in Nederland, ook in Europa.

Schoonmakers

Twee maal per week komt ze bij me binnenlopen. Ze begroet me met het enige Engelse woord dat ze kent: 'helló!' De klemtoon legt ze op de tweede lettergreep, evenals de meeste van haar landgenoten. Ik zit achter mijn bureau, te lezen of te schrijven, en groet terug: 'Chào cô!' 'Gegroet, tante', betekent dat letterlijk. Het Vietnamees kent minstens een dozijn verschillende woorden voor de tweede persoon enkelvoud, die allemaal afgeleid zijn van aanduidingen voor familieleden. Ze is te oud om nog chị (oudere zus) genoemd te worden, maar zeker te jong voor bà (oma). Dus noem ik haar tante.

Naar Europese maatstaven is mijn huur beslist laag te noemen. Zo'n 150 euro inclusief voor een gemeubileerd tweekamerappartement op een goede locatie, kom er maar om in de Randstad. Voor Vietnamese begrippen daarentegen is het een fors bedrag. Mijn huidige inkomen is dusdanig laag dat het ook voor mij een aanzienlijk bedrag is. Mocht ik dus besluiten om ook na de zomer in Hội An te blijven wonen, dan zal ik op zoek gaan naar een andere woning. Maar voorlopig voldoet het - ten minste door de week, wanneer de karaoketent hiernaast geen klanten heeft. 's Weekends voel ik mij daarentegen soms gedwongen mijn kamer te ontvluchten, daar de geluidsoverlast dan bij vlagen ondraaglijk wordt.

Mijn huur mag aan de hoge kant zijn, daar staat tegenover dat ik twee maal per week bezoek krijg van een schoonmaakster. Ze veegt en dweilt mijn stenen vloer, en doet de badkamer. Ze houdt mijn woning lekker schoon. Elke dag is ze in het appartementencomplex-voor-buitenlanders te vinden, en elke dag doet ze een paar andere appartementen.

Haar werk valt haar zwaar. Als ik haar vraag hoe het met haar gaat, volgt er een klaagzang waarvan de betekenis mij ontgaat. Het is wel duidelijk dat ze het te heet vindt. Regelmatig vraagt ze me de airco in mijn slaapkamer aan te doen, om vervolgens op de grond te gaan zitten en zuchtend de koude lucht over zich heen te laten komen. Na tien minuutjes gaat ze weer verder met haar werk.

De hitte weerhoudt haar er niet van mij uitgebreid op de hoogte te stellen van haar mening aangaande van alles en nog wat. Nu is mijn kennis van de Vietnamese taal de afgelopen tijd weliswaar onmiskenbaar vooruit gegaan, maar dat wil nog niet zeggen dat ik haar versta. Het meeste gaat grotendeels langs me heen. Ik denk niet dat dat echt een probleem is. Het is wel gezellig, haar gekwetter. Af en toe brom ik wat terug, een paar woordjes Vietnamees, of een zinnetje Nederlands. Ik geloof dat we het wel goed met elkaar kunnen vinden.

Ze volgt mijn huishouden kritisch. Een jongeman die alleen woont, zonder een moeder of echtgenote om voor hem te zorgen, dat is natuurlijk vragen om problemen. Alleen al de manier waarop ik de afwas doe... Een sopje maken, daar alle vuile vaat indoen, wassen, en vervolgens de afgewassen spullen met schuim en al in het afdruiprek plaatsen. Oh, gruwel! Streng wijst ze me terecht. Zeepsop is ongezond, heeft je moeder je dat niet geleerd!? En ze draagt me op al mijn borden en glazen netjes af te spoelen. Ik doe maar wat ze zegt, al ben ik toch echt van mening dat mijn afwasmethode effectiever is voor het doden van ongewenste bacterieën dan de gemiddelde Vietnamese methode - het afspoelen van vuile vaat in koud kraanwater.

Daar staat tegenover dat ze goedkeurend knikt wanneer ik mijn aanrecht en gasstel netjes afneem. Zo hoort het, zie je haar denken. Hij leert het wel.

Een andere keer komt ze binnen terwijl ik bezig ben mijn kleren te wassen. Voor de duidelijkheid: een wasmachine wordt hier gezien als ongekende luxe. Alleen rijke mensen en dure hotels hebben wasmachines. Wasserettes zijn er niet of nauwelijks. Bijna iedereen doet zijn (of zeg maar gerust: haar) was met de hand. Men kan er natuurlijk voor kiezen om de was voor een paar euro te laten doen door iemand anders, maar dat vind ik onzin. Als zij het met de hand doen, kan ik dat ook. En dus zit ik om de zoveel tijd op mijn binnenplaatsje te soppen.

Al te veel ervaring met handwas heb ik echter niet. Hoofdschuddend ziet ze me aan. Zo krijg je die kleren nooit schoon! Ze gaat naast me zitten, en begint als een bezetene een van mijn overhemden te kneden. Ik volg haar voorbeeld. En verdomd, het werkt: mijn kleren worden een stuk schoner.

Ze heeft inmiddels ook de taak op zich genomen mij Vietnamees te leren. Recentelijk stond mijn aanrecht vol met pas aangeschafte levensmiddelen. Een voor een vertelde ze me de Vietnamese naam van het betreffende product, die ik vervolgens moest herhalen. Met niet alle geïmporteerde producten wist ze even goed raad. De kikkererwten werden groene erwtjes, oftwel đậu Hà Lan (letterlijk: Hollandse bonen). Ook de pindakaas was haar vreemd.

Ik denk niet dat ze rijk is. Ze draagt elke dag dezelfde pyjama, paars met bloemtjesmotief. Dat is haar werkkleding, dat snap ik wel. Ze zal thuis heus ook nog wel wat anders hebben, voor officiële gelegenheden. Maar ik denk toch niet dat een groot deel van mijn 150 euro bij haar terechtkomt. Laten we eerlijk zijn: het zou me verbazen als haar maandsalaris hoger zou liggen dan 50 dollar. Dus vorige maand gaf ik haar, in het kader van de Dag van de Arbeid, een envelop met een bescheiden fooi. Mijn vriendin had er in het Vietnamees iets opgeschreven als: "bedankt voor al uw werk." Letter voor letter ontcijferde ze wat er stond. Het kostte haar de nodige moeite, en pas na een minuut begreep ze de zin.

Ik vermoed dat ze gif strooit. Anders zou ik niet kunnen verklaren waarom er regelmatig dode of halfdode kakkerlakken in mijn huis liggen. Soms spartelen ze nog een beetje, maar als ze eenmaal op hun rug liggen kun je er vergif op innemen dat ze vergif hebben ingenomen, en op het punt staan hun laatste adem uit te blazen. Het is geen prettig gezicht, het karkas van een tien centimeter dode kakkerlak, maar je went eraan.

Soms raap ik ze op, en gooi ik ze in de prullenbak. Met een wc-papiertje, dat wel. Maar omdat ik eigenlijk een watje ben wacht ik meestal tot zij komt met haar stoffer en blik. Tijd dat ik zelf een stoffer en blik aanschaf, inderdaad. Maar als je een dode kakkerlak een tijdje laat liggen, kun je getuige zijn van een fraai schouwspel.

De natuur gooit nooit iets weg. De een zijn dood is de ander zijn brood, letterlijk. Een dode kakkerlak zit vol met eiwitten en andere waardevolle voedingsstoffen. Een kakkerlakkenlijk blijft dan ook nooit lang onaangetast. Als je het niet direct weggooit, wordt het binnen de kortste keren ontdekt, en onder handen genomen door een grote groep minuscule miertjes. Het is een krioelen van jewelste.

Ze gaan zorgvuldig en effectief te werk. Eerst wordt al het vlees van het karkas gehaald, en getransporteerd naar het hoofdkwartier, dat zich op een mij onbekende plaats bevindt. Als dat karwei achter de rug is, volgt het ware kunststukje: enkele tientallen mieren slagen er met vereende krachten in het restant van de kakkerlak (zijn schalen en huid) op te tillen en te verplaatsen, ondanks het feit dat het ding honderden malen groter en zwaarder is dan zij. Maar mieren zijn de sterkste dieren ter wereld, en dat bewijzen ze graag. Het is een indrukwekkende prestatie.

Met zijn allen houden we mijn huis wel schoon.