Japan en ik

Maart is bijna voorbij. Met vallen en opstaan maakt de lente haar opwachting. Het is nog behoorlijk fris, maar in tegenstelling tot de afgelopen dagen is het ook heerlijk zonnig. Ik maak een dagwandeling in de bergen ten westen van de stad. Mijn door grote hoeveelheden uitlaatgassen welhaast comateus geworden neus wordt liefdevol uit zijn boze droom wakker geschud door de vele subtiele geuren van ontluikende planten die hem bereiken. Ik wandel door een uitbundig palet van groentinten dat ik al lange tijd niet meer gezien heb. Onderweg passeer ik verscheidene Japanners van respectabele leeftijd. Zonder uitzondering dragen ze geruite houthakkersoverhemden, katoenen handschoentjes en alpenhoedjes (die van de heren zijn grijs, groen of donkerblauw, die van de dames lichtblauw of lila); velen complementeren deze outfit met kunststoffen skistokken en, de dames althans, met bijzonder tuttige sjaaltjes in dezelfde kleur als hun hoed. Vanaf een heuveltop zie ik de majestueuze blauwe silhouetten van de bergen ten westen van mij. Naar de opwindende kreten van de omstanders te oordelen is het lichtblauwe, vage silhouet in de verte niets minder dan Mount Fuji.

Grote plakken modder liften mee met mijn loopschoenen. Naarmate ik verder van het kabelbaanstation en de noodletentjes op de meest beroemde heuveltop verwijderd raak wordt het aantal mensen dat ik tegenkom minder. Ik passeer zeven bolbuikige geluksgoden, die mij als altijd gastvrij toelachen. Ze dragen voor de verandering dezelfde rode kledij als Jizo, de reiziger die de kinderen redt. Wat later passeer ik een waterval waaronder op gezette tijden mensen bij wijze van religieuze oefening gaan staan. Ik besluit dat het daar toch nog een beetje te koud voor is en loop verder. De hoge ceders breken de zonnestralen en doen ze uiteenvallen in een dambord van licht en schaduw. Ik zing een liedje over de morgen die aangebroken is, maar het is reeds middag. Nu en dan passeer ik verlaten schuren vol oude, wegrottende houten bankjes en tafels. Ik eet een heerlijk koekje dat volgens de slogan op de verpakking een klein brood is. De namiddagzon verwarmt mijn gezicht, terwijl een aangename moeheid zich ontfermt over mijn benen. Ik kom niemand meer tegen; ik ben alleen met het bos en de zon.

Ik denk na over dit jaar, over dit land, over mijn toekomst. Ik ben hier nu ruim een half jaar; mijn verblijf hier is op tweederde. Na een lange pauze begint volgende week het volgende semester. Over iets meer dan drie maanden zit ik al weer in het vliegtuig terug naar Europa. Het is moeilijk me dat echt voor te stellen. De manier waarop ik hier tijd ervaar is totaal anders dan hoe het tot nog toe meestal geweest is, wat bij vlagen vervreemdend is. Mijn perceptie van tijd is namelijk direct verbonden aan mijn verblijf hier. Alles wat ik hier doe is tijdelijk, en als gevolg daarvan lijkt het soms alsof ik me op een bepaalde manier meer bewust ben van wat ik doe en ervaar. Er is een minder grote scheiding tussen de gebeurtenissen en ervaringen enerzijds, en de plaats en het moment waarop ze plaatsvinden anderzijds. Op een bepaalde manier is mijn verblijf hier één geheel, één moment, dat direct verbonden is aan deze plek. Alles wat mij hier gebeurt vindt dus plaats op dit ene moment, op deze ene plek. Ik realiseer mij de beperkte tijdsduur van mijn verblijf hier, waardoor alles wat ik doe in mijn perceptie een minder permanent karakter krijgt dan wat in Nederland het geval zou zijn. Ik realiseer mij hoezeer alle gebeurtenissen niet alleen verbonden zijn aan dit moment, maar evenzeer aan deze plaats - dit land, deze stad, deze universiteit. De gebeurtenissen, hun plaats en hun tijd raken daardoor veel onlosmakelijker met elkaar verbonden dan ze in Nederland geweest zouden zijn. Dat heeft verschillende gevolgen. Enerzijds maakt het mijn ervaringen heel intens, doordat de idee 'hier en nu' veel meer betekenis krijgt. Anderzijds draagt het, zoals gezegd, ook bij aan een hele andere tijdsbeleving; ik ervaar wel verandering, maar minder dan anders zoiets als het 'voorbijgaan van tijd'. En af en toe realiseer ik me dan opeens weer hoe snel dit jaar toch eigenlijk voorbij gaat...

Het wordt lente. Ik ben op tweederde van mijn verblijf hier, en ik stel me de vragen die ik mezelf de laatste tijd vaker gesteld heb. Waarom Japan? Wat in dit land heeft mij zo geboeid en aangetrokken - zozeer dat ik een lang gekoesterde droom voor haar inruilde? En, belangrijker, wat wil ik verder met dit land? Welke kant ga ik op wanneer ik straks weer thuis ben in Nederland? Ik heb er nog wel even voor nodig, maar als ik straks mijn beide bacheloropleidingen afgerond heb, welke weg sla ik dan in? Is de aantrekkingskracht die dit land altijd op mij heeft uitgeoefend voldoende om op verder te gaan? Waarop is deze aantrekkingskracht gebaseerd?

Mijn liefde voor Japan is gebaseerd op mijn persoonlijke ervaringen met het land en de mensen. Die ervaringen zijn intens geweest. De indruk die Japan op mij heeft achtergelaten toen ik hier op mijn vijftiende en mijn zeventiende jaar was was groot. Ik was verliefd op de indrukwekkende grandeur van de metropolis Tokyo, op de rijke traditie en de mysterieuze rust en balans van de religieuze plaatsen, op de geheimen van de taal die ik begon te ontrafelen, op de vriendelijke mensen die mij zo gastvrij ontvingen, op de natuurlijke schoonheid van de bergen, op het fraai gestileerde, fysieke theater. En bovenal, er was die bijzondere mix van constante verwondering en het gevoel ergens volledig thuis te zijn - het je ne sais quoi dat me verbond aan dit land op een manier zoals ik me aan geen ander land verbonden heb gevoeld.

Sinds de eerste keer dat ik in Japan was was ik er zeker van dat ik ooit langere tijd, ten minste een jaar, in dit land wilde wonen. Die wens is dit jaar uitgekomen. Dat is een groot geschenk. Ik weet dat niet iedereen de mogelijkheid heeft een jaar in het buitenland studeren. Ik heb die mogelijkheid gekregen, en daar ben ik dankbaar voor.

Maar het hier daadwerkelijk wonen confronteert me wel met de overgang van de naïeve, romantische fascinatie naar de meer genuanceerde realiteit. Japan is een land dat vele prachtige dingen heeft voortgebracht op het gebied van religie, literatuur, theater en architectuur. Maar Japan vertegenwoordigt ook zaken die recht indruisen tegen belangrijke waarden van mij. Zo zie ik de bescherming van het milieu en het behoud van de natuurlijke ruimte als belangrijke collectieve verplichtingen in deze tijd. Maar Japan is een land dat de afgelopen decennia door bevriende bureaucraten en aannemers op destructieve wijze volgebouwd is met volstrekt onnodige snelwegen en stuwdammen, dat zijn CO2-uitstoot nog almaar fors ziet toenemen, en dat geen wetgeving heeft die het dumpen van gifstoffen verbiedt, hetgeen dan ook op grote schaal gebeurt (dit alles in een land waar momenteel een wereldtentoonstelling plaatsvindt die als thema 'milieu' heeft). Ook zie ik nationalistische ideologieën als gevaarlijk en verwerpelijk. Maar Japan is een land waar vaak extreemrechtse parades plaatsvinden, waar inwoners van Koreaanse afkomst stelselmatig door xenofobische politici en media, maar ook door de wet gediscrimineerd worden, en waar historici weigeren historische gruweldaden te vermelden in geschiedenisboeken voor middelbare scholen omdat scholieren 'trots moeten zijn op hun land'. Ik geloof dat onderwijs erop gericht zou moeten zijn op mensen te leren hoe ze moeten denken, niet wat ze moeten denken; dat het mensen moet leren zaken van verschillende kanten te bekijken en niet klakkeloos officiële versies te accepteren. Maar Japan is een land met een onderwijssysteem dat erop gericht is mensen aan te leren hoe ze zich in de maatschappij dienen te gedragen en wat ze dienen te denken over die maatschappij en het land, waar kinderen op basis- en middelbare scholen keihard moeten werken om vervolgens, wanneer zij eenmaal aan een universiteit studeren, niets meer uit te vreten (ter illustratie: ik studeer aan de op twee of drie na meest prestigieuze universiteit van het land. Het onderwijs hier is, een uitzondering daargelaten, middelmatig, en het niveau van veel van mijn Japanse medestudenten abominabel - niet omdat ze dom zijn en niet zaken kunnen onthouden, wel omdat ze nooit geleerd hebben ook maar simpele conclusies te trekken en hun mening te presenteren). Daarnaast vertegenwoordigt dit land een extreem ver doorgevoerd materialisme en consumentisme, heeft het een volstrekt ondemocratisch, aristocratisch politieke systeem, behandelt het vluchtelingen op mensonterende wijze, wordt met regelmaat de doodstraf voltrokken, bestaat er de obsessieve drang alles en iedereen te registreren... Het zijn allemaal aspecten van Japan die niet overeenkomen met voor mij belangrijke waarden.

Dat neemt niet weg dat ik hier veel leer en dat ik geniet van mijn verblijf. Ik heb het afgelopen semester twee vakken gevolgd die wel uitdagend en leerzaam waren, en hoop ook dit semester enkele interessante vaken te kunnen volgen - al weet ik dat dit heel erg afhankelijk is van individuele docenten, en zodoende een kwestie is van geluk of pech. Ik heb een geweldige bijbaan met veel verantwoordelijkheid en vrijheid, waar ik veel goede ervaring mee opdoe. Ik heb veel gelegenheid andere talen te spreken en ben daarin dan ook flink vooruit gegaan. Ik ben bevriend geraakt met een aantal bijzondere mensen. En ik geniet nog steeds met volle teugen van deze grootse, grillige stad, met al haar gezichten en geheimen.

Ik weet niet wat ik verder met dit land wil. Ik weet niet wanneer en waarom ik hier in de toekomst weer terugkom. Maar ondanks al haar tekortkomingen is Japan een land dat mij telkens weer verwondert, verrast - en waar ik me thuisvoel.

De wandeling nadert haar einde. Een boom die er vroeg bij is draagt de eerste bloesem van het jaar.

Voor mij zie ik een grote torii.

De nieuwe lente is begonnen.