In de aangename warmte van de najaarszon zit een uitwisselingsstudent met een dik boek op de trap voor de kerk tegenover de dormitory. Het is vrijdagmiddag, en hij heeft geen college. De zon schijnt gul.
Het boek neemt hem mee op een korte reis terug in de tijd.
Het is bijna 90 jaar geleden. Om hem heen sterven zijn leeftijdsgenoten bij duizenden tegelijk. Granaten, gifgas, vlammenwerpers en andere wonderbaarlijke voortbrengselen van de vooruitgang dansen vrolijk in het rond. Loopgraven worden massagraven.
Te sterven met alle dromen nog in je hart, zonder dat je laatste liefdesbrief de kans krijgt de weg naar je geliefde te vinden. Gedood te worden door een leeftijdsgenoot die even bevreesd is als jij. Of, wellicht nog erger: een leeftijdsgenoot te doden die even bevreesd is als jij. Het slachtoffer te worden van de grootheidswaanzin van een select groepje verwante verwaande volgevreten heren van stand dat onder het genot van een sigaar en een glaasje cognac een bordspel speelt met miljoenen mensenlevens. Het leven te laten door langzaam weg te rotten in de modder.
Europa verliest haar laatste restje onschuld, haar zonen en haar toekomstdromen binnen vier jaar tijd.
Aangezien het land waaruit de uitwisselingsstudent afkomstig is als gevolg van niets dan een grote dosis geluk het lot van haar buurlanden bespaard is gebleven, en mensen zich over het algemeen niet bijzonder interesseren voor een verleden waarin geen rol is weggelegd voor hun eigen dappere voorouders, duurde het tot zijn zestiende jaar eer hij voor het eerst daadwerkelijk op school iets over deze oorlog te horen kreeg. Ook verder wordt er in zijn land niet of nauwelijks aandacht besteed aan de gebeurtenissen tussen 1914 en 1918, die bepalend zijn geweest voor het verloop van de hele verdere twintigste eeuw. Zijn land heeft zich schandalig verrijkt dankzij deze oorlog, en daar hoeft verder niet bij stil gestaan te worden. Bovendien, de oorlog die zou volgen was toch veel erger...?
Joekels van oogkleppen, daar in dat land waar hij vandaan komt.
Hij denkt terug aan de wandeling van de afgelopen zomer. De hybride cultuur van de Elzas, getekend door deze en andere oorlogen. De nonchalant tussen de bosbessen rondgestrooide resten van prikkeldraad, bunkers en verschansingen op de Tête des Faux. De enorme begraafplaats bij de Hartmannswillerkopf alias Vieil Armand, met het ene eenzame islamitische graf tussen de honderden kruizen. De monumenten in de dorpjes die hij passeerde, de her en der bivakkerende verzamelingen witte graven in de wouden, de absurde woorden 'mort pour la patrie' die overal gevonden kunnen worden, en die maar weer aantonen dat men ook in één van de landen die het meest onder deze oorlog geleden hebben zich niet geheel bewust is van de ziekte die de oorzaak is van deze oorlog - nationalisme (ik zou op monumenten 'mort pour la stupidité' geschreven hebben, of 'mort pour... pourquoi?' of iets dergelijks).
En hij? Opgegroeid in vrijheid, vrede en rijkdom mag hij zijn dromen naleven.
Hij wel.
Er is een schuld die niet valt in te lossen.
De zon verspreidt haar stralen zonder voorbehoud.
Het boek neemt hem mee op een korte reis terug in de tijd.
Het is bijna 90 jaar geleden. Om hem heen sterven zijn leeftijdsgenoten bij duizenden tegelijk. Granaten, gifgas, vlammenwerpers en andere wonderbaarlijke voortbrengselen van de vooruitgang dansen vrolijk in het rond. Loopgraven worden massagraven.
Te sterven met alle dromen nog in je hart, zonder dat je laatste liefdesbrief de kans krijgt de weg naar je geliefde te vinden. Gedood te worden door een leeftijdsgenoot die even bevreesd is als jij. Of, wellicht nog erger: een leeftijdsgenoot te doden die even bevreesd is als jij. Het slachtoffer te worden van de grootheidswaanzin van een select groepje verwante verwaande volgevreten heren van stand dat onder het genot van een sigaar en een glaasje cognac een bordspel speelt met miljoenen mensenlevens. Het leven te laten door langzaam weg te rotten in de modder.
Europa verliest haar laatste restje onschuld, haar zonen en haar toekomstdromen binnen vier jaar tijd.
Aangezien het land waaruit de uitwisselingsstudent afkomstig is als gevolg van niets dan een grote dosis geluk het lot van haar buurlanden bespaard is gebleven, en mensen zich over het algemeen niet bijzonder interesseren voor een verleden waarin geen rol is weggelegd voor hun eigen dappere voorouders, duurde het tot zijn zestiende jaar eer hij voor het eerst daadwerkelijk op school iets over deze oorlog te horen kreeg. Ook verder wordt er in zijn land niet of nauwelijks aandacht besteed aan de gebeurtenissen tussen 1914 en 1918, die bepalend zijn geweest voor het verloop van de hele verdere twintigste eeuw. Zijn land heeft zich schandalig verrijkt dankzij deze oorlog, en daar hoeft verder niet bij stil gestaan te worden. Bovendien, de oorlog die zou volgen was toch veel erger...?
Joekels van oogkleppen, daar in dat land waar hij vandaan komt.
Hij denkt terug aan de wandeling van de afgelopen zomer. De hybride cultuur van de Elzas, getekend door deze en andere oorlogen. De nonchalant tussen de bosbessen rondgestrooide resten van prikkeldraad, bunkers en verschansingen op de Tête des Faux. De enorme begraafplaats bij de Hartmannswillerkopf alias Vieil Armand, met het ene eenzame islamitische graf tussen de honderden kruizen. De monumenten in de dorpjes die hij passeerde, de her en der bivakkerende verzamelingen witte graven in de wouden, de absurde woorden 'mort pour la patrie' die overal gevonden kunnen worden, en die maar weer aantonen dat men ook in één van de landen die het meest onder deze oorlog geleden hebben zich niet geheel bewust is van de ziekte die de oorzaak is van deze oorlog - nationalisme (ik zou op monumenten 'mort pour la stupidité' geschreven hebben, of 'mort pour... pourquoi?' of iets dergelijks).
En hij? Opgegroeid in vrijheid, vrede en rijkdom mag hij zijn dromen naleven.
Hij wel.
Er is een schuld die niet valt in te lossen.
De zon verspreidt haar stralen zonder voorbehoud.
Yep, de interesse in de 'grote' oorlog in de geschiedenis van NL is beperkt, terwijl de invloed heel groot is geweest. Het is so-wie-so onvoorstelbaar dat, na de ervaring van de eerste, de tweede wo ontstond. De technische ontwikkeling heeft daaraan ongetwijfeld ook meegeholpen, er kon opeens veel meer binnen het 'oorlogsbedrijf'.
ReplyDeleteMaar ook daarna zijn er weinig of geen lessen getrokken en ook op dit moment hoeven we niet al te ver te kijken (het Midden-Oosten en Afrika zijn tenslotte niet zo ver) om de stupiditeit te zien.
De globalisering heeft in zoverre een positief effect, dat dit soort gruwelijke gebeurtenissen beter bekend worden, en ook de mogelijkheden om uitwisselingstudent te zijn.
Wim
Mort pour la stupidite? Vind je dat niet een beetje arrogant? Stel dat jij 110 jaar geleden, laten we zeggen net over de grens in oost friesland geboren was. Denk je echt dat jij niet onder een van die kruizen had kunnen liggen? Wat zou je moeder blij zijn te mogen lezen dat jij voor een stupiditeit ben gestorven... Een ieder neemt een situatie anders waar, omdat het gebeurt in een andere context, een andere tijd. Natuurlijk zijn er altijd stomme dingen gebeurt als er een oorlog is. Anders was er geen ... right? Maar was het de stommiteit van die gevallen soldaat? Stommiteit is te simpel.
ReplyDeleteOok "verwante verwaande volgevreten heren van stand" bevalt me niet.
Ik heb twee vragen voor je, ben benieuwd naar je mening:
Laat ik je over een bekende van mij vertellen. De man moet nu rond de 80 jaar oud zijn. Hij is duitser en vloog Messersmitt's tijdens de tweede wereld oorlog. Hij was gelegerd aan de Nederlands grens en heeft in zijn carriere als piloot rond de 150 geallieerde bommenwerpers uit de lucht geschoten. Is hij een massa moordenaar? Of een held? Of gewoon Dumm gelaufen?
Wat is het verschill tussen een rijke liberaal die nog rijker wil worden en een arme socialist die gelijkheid wil alleen omdat hij/zij daar beter van wordt? Om de situatie makkelijker te maken ze vinden allebei dat de ander dood kan vallen.
(Mmmm... waarom is liberal in America eigenlijk een scheldwoord voor communist? Anyway....)
Trouwens "Zijn land heeft zich schandalig verrijkt dankzij deze oorlog, en daar hoeft verder niet bij stil gestaan te worden. Bovendien, de oorlog die zou volgen was toch veel erger...?" vind ik mooi gezegt. In Duitsland heeft men de geschiedenis "verarbeitet". Er is iets mee gedaan. Ook in Zwitserland bijvoorbeeld is er een paar jaar geleden een commissie geweest en heeft het vraagstuk van de geschiedenis en de schuld van het zwitserse volk opgepakt (zij waren ook niet in de oorlog). In Nederland echter.... Niets. Wij zijn zo zielig. De duitsers waren zo slecht. Iedereen was een held in de oorlog... Nederlanders hebben natuurlijk bijna niet gecolaboreerd en al helemaal niet geprofiteerd. Het is natuurlijk puur toeval dat wij samen met misschien Polen het het hoogste percentage van onze joden hebben laten deporteren. Blablabla. Absoluut geen zelf kritiek.
Maar de mensen die in oostindie zaten vinden dat de japaners niets serieus met hun geschiedenis omgaan?
Mmm al weer veel te veel geluld en alles een beetje chaotisch
anyway... guess you can figure out what I mean.
Bedankt voor je reactie. Geschiedenis is eerst en vooral interpretatie; maar dat er verschillende interpretaties van de geschiedenis mogelijk zijn ontslaat ons natuurlijk niet van de verplichting erover in discussie te gaan. Integendeel, ze maakt de noodzaak daarvan alleen maar groter.
ReplyDeleteIk ben overigens wel benieuwd met wie ik deze discussie voer; zou je nog kunnen laten weten wie je bent?
Volgens mij heb je niet helemaal begrepen wat ik bedoel wanneer ik zeg dat er een niet in te lossen schuld bestaat. Ik maak volgens mij behoorlijk duidelijk dat ik me volledig bewust ben van het feit dat ik daar even goed in een loopgraf had kunnen liggen. Of, for that matter, dat ik in pak hem beet Rwanda, Sierra Leone of Colombia geboren had kunnen worden en dat mijn leven er dan totaal anders had uitgezien. Vrijheid, rijkdom en vrede zijn NIET vanzelfsprekend, dat is iets waar ik mij volledig van bewust ben. Het is niet voor niets de conclusie van mijn artikel!!!
Wat denk je, dat ik de gevallen soldaat beticht van stupiditeit? Ik zeg dat hij gestorven is vóór de stupiditeit. Omwille van de stupiditeit, zo je wilt. DE stupiditeit. Ik spreek van 'la stupidité', niet van 'sa stupidité', mind you! Ik zeg geen moment dat het lot van deze soldaten te wijten was aan hun eigen stupiditeit. Integendeel, ik benadruk hun machteloosheid! De gemiddelde frontsoldaat had bijzonder weinig keus.
Wat betreft je opmerking over de 'andere waarneming in een andere tijd': hoe denk jij dat de bevolking van Europa de oorlog ervoer? Wat denk je dat ze ervan vonden wanneer driekwart van de jonge mannen uit hun dorp niet terugkeerden omdat ze toevallig in een legerregiment zaten dat in Verdun als levend aas mocht fungeren? Denk je dat hun trots en vaderlandsliefde die er voor aanvang van de oorlog zo zorgvuldig in was gepompt een lang leven beschoren waren? Denk je dat de mensen in Engeland en Frankrijk stonden te juichen toen de oorlog voorbij was en ze hadden 'gewonnen'? Alle mooie verhalen over de superioriteit van het eigen volk hadden geleid tot miljoenen doden en gewonden, tot hongersnood en epidemieën. Zeker de soldaten waren zich na een paar jaar oorlog terdege bewust van de stupiditeit daarvan (met uitzondering van een jonge, nationalistische Duitse korporaal die later vergeefs zou proberen als kunstschilder aan de bak te komen, vooruit). In het Franse leger hebben op grote schaal muiterijen plaatsgevonden. En in Rusland zijn de gevolgen nog veel verstrekkender geweest - mag ik je eraan herinneren dat de Grote Oorlog daar de aanleiding was voor de revolutie?
Kortom: na enkele jaren oorlog was het grootste deel van de Europese bevolking zich volledig bewust van de stupiditeit daarvan.
En als er één iemand was die zich bewust was van de zinloosheid en de stupiditeit van deze oorlog dan was het wel de moeder die haar door een lading mosterdgas gecrepeerde zoon onder een anoniem kruis wist liggen, dunkt mij!
De Grote Oorlog kon ontstaan dankzij de indoctrinatie van de bevolking met in de negentiende eeuw gecreëerde nationalistische ideologieën. Het eigen volk was absoluut superieur en daarvoor moest men bereid zijn als held te sterven. Men was eerst en vooral Duitser, Fransman, Oostenrijker. Opoffering voor de natie was het ideaal (natuurlijk alleen voor het 'gewone volk' - heren van stand hechtten toch wel aan hun luxe leventjes). Maar mag ik je even wijzen op het feit dat het idee 'natie' nog maar zeer kort bestond? Vijftig jaar daarvoor kwam iemand uit Pruisen, Saksen of Lombardije - binnen één generatie had men plotseling zuiver Duits of Italiaans bloed in de aderen. De concepten 'volk' en 'natie' zijn ten tijde van de Romantiek verzonnen concepten - de daarbij horende connotaties van superioriteit en grootsheid zijn dat eveneens (graag verwijs ik naar de historisch antropoloog Benedict Anderson, die spreekt over 'imagined communities' - het enige dat een natiestaat tot een natiestaat maakte was de invloed van een gecreëerd collectief geheugen). Deze gecreëerde concepten leidden tot de grootheidswaanzin van de toenmalige machthebbers die leidde tot een oorlog waarin het nauwelijks ging om grondgebied, maar veel meer om nationale trots en eer. Men dweepte met dit romantisch nationalisme en ging ondertussen vrolijk door met het produceren van wapens die ervoor zouden zorgen dat er op het slagveld geen plek meer zou zijn voor heroïek, zonder de grote destructieve kracht van deze wapens te erkennen.
Deze blindheid, deze opgeblazen nationale trots leidde tot de dood van onder meer 2 miljoen Duitse, 1,3 miljoen Franse, 700.000 Britse, 1,8 miljoen Russische, 1,1 miljoen Oostenrijkse-Hongaarse en 800.000 Turkse soldaten.* Het enige dat men hiermee bereikt had was een stormachtige ontwikkeling van de oorlogsindustrie, en een wapenstilstand die alle voorwaarden voor een volgende gruwelijke oorlog reeds herbergde.
Wellicht is het woord stupiditeit hier toch wel enigszins op zijn plaats...!
Wat bevalt je niet aan 'verwante volgevreten heren van stand'? Dat de meeste machthebbers verwant waren is een feit (Keizer Wilhelm en Tsaar Nicolaas waren neven, bijvoorbeeld; keizer Wilhelm was een kleinzoon van koningin Victoria**). Dat ze volgevreten waren is dat ook; terwijl heel Europa als gevolg van de oorlog leed onder verwoestende hongersnoden en terwijl de soldaten lagen te hongeren in de loopgraven hadden de machthebbers een leven in ongekende luxe, compleet met grote banketten in prachtige paleizen. En als er één oorlog is geweest waarin standen een centrale rol speelden dan was het deze wel! Wie lagen er in de loopgraven? De zonen van de adel, de zonen van de grootgrondbezitters, de zonen van de bankiers en staalmagnaten? Ik dacht het niet... Wie waren het die bij bosjes crepeerden? Vooral plattelandsjongens, arbeiders.
Waarom denk je dat in Rusland de communistische revolutie plaats kon vinden? Omdat de bevolking het zo goed had!?
Het verschil tussen de rijke 'liberaal' (een term die nogal vaak misbruikt wordt, zeker in Nederland, maar dat terzijde) en de arme 'socialist' (een term die minstens even vaak misbruikt is) was tijdens de Grote Oorlog dan ook het volgende:
De rijke machthebber genoot van zijn luxe leven, terwijl de arme boeren en arbeiders bij miljoenen stierven voor zijn mooie idealen.
Voor zijn stupiditeit, zeg maar.
Overigens ben ik het volledig met je eens dat er in Nederland veel meer stil gestaan zou moeten worden bij de donkere kanten van het eigen verleden (zowel WO I, WO II, als het koloniale verleden). Bezinning is noodzakelijk om dezelfde fouten te voorkomen. Maar wat dit betreft ben ik weinig optimistisch.
* Gegevens ontleend aan 'In Europa: reizen door de twintigste eeuw' van Geert Mak.
** Id.
Hoi Aike
ReplyDeleteBlijf schrijven !
En nadenken over leven en dood en de zin en onzin daarvan, soms.
Doodgaan is , uiteindelijk, niet zo erg. Mits je op HET moment maar de zekerheid hebt dat je tijdens je leven iets betekent hebt voor een (je ) medemens.
Gelukkig hebben wij ons hele leven om aan dat iets ( hard ) te werken.
Overigens hoeft het individuele lijden (en soms sterven) tijdens een oorlog niet volstrekt zinloos te zijn. Velen hebben hun ervaringen vastgelegd. Aan ons de taak om daarvan te leren en daarover te onderwijzen.
Groeten,(martin , vader van sylvia )
Bedankt voor je mooie reactie.
ReplyDeleteUiteindelijk gaat het inderdaad om wat je je naaste geeft - en de realisatie dat iedereen die naaste is.
De verantwoordelijkheid die het verleden ons geeft is dat wij van hem leren en elkaar daarover vertellen, dat is absoluut waar!
Wij zijn als mensen niet alleen in staat tot haten, we zijn ook in staat lief te hebben. Wellicht is dat het mooiste geschenk denkbaar.
Wow.... zeer mooi geschreven antwoord op mijn reactie. Ik geloof dat we het eigenlijk wel met elkaar eens zijn. Ik blijf er echter nog steeds bij mijn mening dat ik stupidite ongepast vind. Iemand doet iets stupide of iemand is stupide. De vraag "wie dan?" komt dan gelijk bij mij op.
ReplyDeleteBen ook blij dat ik je schijnbaar verkeerd begrepen heb en dat je in ziet dat in die tijd, in die situatie jij ook onder dat kruis had kunnen eindigen. (Nadat jij juigend richting front was vertrokken?)
Vind ook Martin's reactie goed.
Mag dood van een soldaat die in een zinloze oorlog, voor een zinloos ideaal, zinloos sneuveld, ook een zinloos zijn? Ik denk het niet.
Ook interesant dat je in je lange antwoord niets hebt gezegt over mijn oude duitse vriend. Er schijnen dus situaties te zijn waar een buitenstaander beter zijn mening (Das war stupide :-)) voor zich houdt. Das Lustige ist das er wahrscheinlich genau sowas gesagt haette. Hahahaha.
Anyway... ben blij met je antwoord. Ben blij dat ik je tot een klein literair meesterwerkje hebt kunnen irriteren.
Trouwens. Ik begrijp, de niet in te lossen schuld, inderdaad niet. Voel jij je schuldig dat je in Nederland geboren ben? Zeker interessant dat eens te vergelijken met Duitsland waar men inderdaad dus een schuld/verantwoording voelt voor dat wat er in de oorlog is gebeurd ,zelfs de mensen die lang na de oorlog zijn geboren, en met Japan waar men dat dus niet heeft. Zoiets als: Ik werd plotseling boos, haalde mijn zwaard te voorschijn en hakte zijn kop er af. Dat was gewoon een natuurlijke opwelling, daar kan ik toch niks voor? Hoef ik me toch niet schuldig voor te voelen?
Patrick, 京都